आफ्नै जिन्दगीमा : पात्रहरुको अधिकार
 |
| -स्पन्दन साइला |
“परिवार समाज र देशको साझा कानुन र दायरा भित्र रहेर पूर्ण अधिकार छ आफनो जीवनमा कसरी बाच्ने भनेर,”मैले भरखरै भनिदिए ।
तर थाहा छैन म आफनो जिन्दगीसँग कती विकट र कती निकट छु , त्यो पनि ढुङगाको जस्तो कठोर मन बनाउन चाहन्थे र भन्थे ःमलाई कसैले पगाल्न सक्दैन । तर किन पर्यो केटाकेटीको आशु देखेर रुन र किन वालुवा चाल्नेहरुको कथा ब्यथा बुझ्न मनहरी खोलाको किनार जान पर्यो ? त्यही र दुनियाँले वाध्य बनाउछ मैन जस्तो पग्लन र तप्प तप्प चुहिन । अनी कसरी भनौ म आफनै जिन्दगी पूर्ण अधिकारमा निहित छु । असलमा कुरो आज दिउसोकै हो । प्रयोगात्मक शिक्षण अभ्यासको अन्तिम दिन विद्यार्थीहरु बिदाको क्षणँ रुदा मलाई पनि कता कता चिसो पसेको थियो भित्र । त्यही र त बिदा नमागी नै भक्कानिएर बिद्धालय परीसरबाट भागेको थिए । जतिबेला बिदा दिन सकिरहेका थिएनन् । म त्यो भन्दा बढि भैसकेको थिए । जुन बेला आमा रोएकी थीईन घरबाट म हिंड्ने बेला ःछोरा चाडै फर्की है ः आवाज संगै दलानमा उभिएर म ढिस्कोले नछेकिन्जेल एक टकले हेरिरहेको सम्झदै.................
तर थाहा छैन म आफनो जिन्दगीसँग कती विकट र कती निकट छु , त्यो पनि ढुङगाको जस्तो कठोर मन बनाउन चाहन्थे र भन्थे ःमलाई कसैले पगाल्न सक्दैन । तर किन पर्यो केटाकेटीको आशु देखेर रुन र किन वालुवा चाल्नेहरुको कथा ब्यथा बुझ्न मनहरी खोलाको किनार जान पर्यो ? त्यही र दुनियाँले वाध्य बनाउछ मैन जस्तो पग्लन र तप्प तप्प चुहिन । अनी कसरी भनौ म आफनै जिन्दगी पूर्ण अधिकारमा निहित छु । असलमा कुरो आज दिउसोकै हो । प्रयोगात्मक शिक्षण अभ्यासको अन्तिम दिन विद्यार्थीहरु बिदाको क्षणँ रुदा मलाई पनि कता कता चिसो पसेको थियो भित्र । त्यही र त बिदा नमागी नै भक्कानिएर बिद्धालय परीसरबाट भागेको थिए । जतिबेला बिदा दिन सकिरहेका थिएनन् । म त्यो भन्दा बढि भैसकेको थिए । जुन बेला आमा रोएकी थीईन घरबाट म हिंड्ने बेला ःछोरा चाडै फर्की है ः आवाज संगै दलानमा उभिएर म ढिस्कोले नछेकिन्जेल एक टकले हेरिरहेको सम्झदै.................
।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।
मैले थोरै दिएर धेरै पाएको थिए अर्थात थोरै माया दिएर धेरै पाए , थोरै पढाए धेरै पढिए । साच्ची भनौ उल्टो तिनिहरु मेरा गुरु थिए कि जहाँ म सिकिरहेको थिए ःसमुहमा कसरी बस्ने ? माया के हो ? आदर सम्मान के हो ? सम्बन्ध कस्तो हुन्छ ? यस्तै यस्तै अनी कोही निर्दयी हुदैन । मानौ हरेक घन्टिको पैतालिस मिनेटमा पैतालिस जोडा कुरा सिक्दै थिए पढाउने नाममा ठगेर । अँ त म साच्ची भन्दै थिए । तिनिहरुको हातमा राता सेता गुलाफ र अन्य फुलहरु थिए । हामीलाई दिनको लागि । हेर्दा तिनिहरुको अनुहार यस्तो थियो मानौ कुनै बालकको सबैभन्दा प्रीय वस्तु हराएर अझै भेटेका छैनन् । भन्दै छ मलाई त्यही पुतली चाहिन्छ र बलेर सकिनै लागेको मैन मन्द मन्द , मधुरो र र हल्लिरहेको प्रकाश जस्तो । अनुहार रुमाल, सल र पछ्यौराले ढाकेर घोप्टो पारी बिस्तारै बिस्तारै पुछिरहेका थिए । म देख्दै थिए झ्याल पट्टी ममता र अप्सनाको कुनै दौडको क्रममा घुडा टेकेर बसेको खेलाडि झै आँखामा तयार थिए सेती नदी तेज बहाबको लागि । हलचल थिएन तिनिहरुमा न त हिजो जस्तो खलबल र ख्यालठट्टा थियो त त्याहा केवल सबैका आँखाको डिलैमा सेती नदिहरु । मैले माथिनै भनेनी ढुङगाको जस्तो कठोर मन पनी पग्लियो त्यही र त आज भन्ने पक्षमा छैन म ज्यान मन आफनै मर्जिमा छ । यो त सब समय र अरुकै हो जसले भोगिरहेको छ । आफु त लगाममा खिचिएको र पिठ्यूमा भारी लादिएको र ढाडमा मान्छे चढेको घोडा न हो आखिर । तिनिहरु मध्ये एक सानो फुच्चेले चिच्याउदै सोधेको थियो ।
मैले थोरै दिएर धेरै पाएको थिए अर्थात थोरै माया दिएर धेरै पाए , थोरै पढाए धेरै पढिए । साच्ची भनौ उल्टो तिनिहरु मेरा गुरु थिए कि जहाँ म सिकिरहेको थिए ःसमुहमा कसरी बस्ने ? माया के हो ? आदर सम्मान के हो ? सम्बन्ध कस्तो हुन्छ ? यस्तै यस्तै अनी कोही निर्दयी हुदैन । मानौ हरेक घन्टिको पैतालिस मिनेटमा पैतालिस जोडा कुरा सिक्दै थिए पढाउने नाममा ठगेर । अँ त म साच्ची भन्दै थिए । तिनिहरुको हातमा राता सेता गुलाफ र अन्य फुलहरु थिए । हामीलाई दिनको लागि । हेर्दा तिनिहरुको अनुहार यस्तो थियो मानौ कुनै बालकको सबैभन्दा प्रीय वस्तु हराएर अझै भेटेका छैनन् । भन्दै छ मलाई त्यही पुतली चाहिन्छ र बलेर सकिनै लागेको मैन मन्द मन्द , मधुरो र र हल्लिरहेको प्रकाश जस्तो । अनुहार रुमाल, सल र पछ्यौराले ढाकेर घोप्टो पारी बिस्तारै बिस्तारै पुछिरहेका थिए । म देख्दै थिए झ्याल पट्टी ममता र अप्सनाको कुनै दौडको क्रममा घुडा टेकेर बसेको खेलाडि झै आँखामा तयार थिए सेती नदी तेज बहाबको लागि । हलचल थिएन तिनिहरुमा न त हिजो जस्तो खलबल र ख्यालठट्टा थियो त त्याहा केवल सबैका आँखाको डिलैमा सेती नदिहरु । मैले माथिनै भनेनी ढुङगाको जस्तो कठोर मन पनी पग्लियो त्यही र त आज भन्ने पक्षमा छैन म ज्यान मन आफनै मर्जिमा छ । यो त सब समय र अरुकै हो जसले भोगिरहेको छ । आफु त लगाममा खिचिएको र पिठ्यूमा भारी लादिएको र ढाडमा मान्छे चढेको घोडा न हो आखिर । तिनिहरु मध्ये एक सानो फुच्चेले चिच्याउदै सोधेको थियो ।
ःघर कहाँ हो रे गुरुको ?
ः पुर्व खोटाङ ।
ःकहिले जाने ?
ः दुई महिना पछी ।
त्यस पछी बिसिर्ने होला ?
म निरुत्तर ठिङ्ग उभिरहे केहि सोच्न नसकेर ।
मलाई सानो उपहार दिदै रुन लागेको थियो उ । मैले बल्ल थाहा पाए । सम्मान नै प्रेम रहेछ जसले विश्वास र महत्वपूर्ण ठान्छ ।
मैले सोचेको थिए प्रयोगात्मक कक्षा शिक्षणमा आफनो लागि मात्र पढाउछु र राम्रो अंक ल्याएर पास गर्छु । तर त्यो भन्दा अगाडिनै फेल भएको रहेछु । जब म बाहिर मन बाधेर साथी पर्खदै थिए । आलो आँखा लिएर आएको थियो साथी र मलाई थाहा भयो भित्र कक्षाकोठामा खोजी हुदैछ एक हातले ताली बजाउन खोज्ने म आँफैलाई । हामी अलिक वर आइसकेका थियौ । एकभारी गर्हौ मनलाई मनले नै नाम्लो ,खकन र टेकुवा लगाएर यसो पछाडि फरकेर हेरेको हातमा लालुपाते फुल लिएर प्राय कक्षा एकका केटाकेटी हात हल्लाइरहेका थिए । म अनुमान लगाउन सक्थे तिनिहरु हामीलाई नै डाकिरहेका छन भित्र पटी बाटै गेटलाई नै अडेस लगाएर ।
।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।
लेख ,कबिता कथा , गजल आदि लेख्नलाई प्राय पार्क वा बन्द कोठानै काफी छ । तर मेरो साथीलाई मनहरी खोलाको किनार दौडनु छ साप्ताहिक पत्रिकाको स्तम्भको लागि लेख्न । र म पनि त्यही चाहान्छु । अब हामी मनहरी खोलाको किनरमा छौ ,म साबेल चलाउदैछु जुत्त र झोल नखोली कुनै लेखकको रवाफ देखाउदै । साच्ची भनौ त त्याहा पनि बस आङ्खनो स्वार्थ पुरा गर्ने हेतुले साबेला चलाऊदैछु । साथी सोधखोज गर्दै नोटबुकमा केही कुराहरु नोट गरिरहन्छ । म सुन्छु बस सुन्दै साबेल मात्र चलाउछु।
—बिहान कती बजेबाट काम गर्नुहुन्छ ?
बिहान छ बजे बाट ।
—कतिबेला सम्म?
साझसम्म।
—खान?
प्रश्न नसकिदै उत्तर आउछ –एक छाक ।
—कती वर्ष पुग्नु भो ?
त्यस्तै तीन बिसमा तीन घटि ।
—उहा नि? उनको श्रीमती तिर औलाउदै । .
त्यस्तै हो .......................
म जान्दछुकी ति बुढाबुढिले वालुवा चालिदिनाले कती मानिसका नयाँ घर बनेका छन बर्सौ देखी तर रमौली र प्रतापपुर गाउँ नै राप्ती खोलाले बगाउन लागिसकेको छ । उनिहरुको काँसले बारेर काँसले नै छाएको घर समेत । भगवान बिर्सेंर भन्ने हो भने त म फेरी गल्न थालको छु । थोरै आएको शान्ति पछी । जो छन तिनिहरु सर्वश्रेष्ठ छन । आफनो श्रममा थोरै भएपनी खुशी छन् । तर साहु पल्टिदाहरु उल्टै यो भएन र त्यो भएन भन्छन । दिनमा एक चोटि हातमुख जोर्नको लागि खप्दैछन हिउदको दिनभरिको घाम ,पसिनाको धारा ,रातको जिउ दुखाई बिहानको झिसमिसेमा मनहरी खोलाको चिसो पानीमा आछु छु छु छु ..................................................................................सम्झिदा पनि जिउनै सिरिङग हुन्छ । उनिहरु आफै भन्छन– हाम्रो सुख्खको खुशीको र रहरको यो काम होईन । रहर थियो हामीलाई पनि अग्लो घर बनाउने , मिठो खाने , राम्रो लाउने , यो फोहोर पानी पिएर हैन प्रसोधित रम खाने तर आफनो पक्षमा भाग्य र इस्वर नभए पछी जबरजस्ती बाध्न परेको छ स्वतन्त्रता । म अहिले सोचिरहेछु फेरी ति बुढाबुढिलाई भेटे भने धन्यवाद दिने छु ता कि मेरो मानसिकता
बदलिदिएकोमा ।
।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।
म अहिले सम्झना सकिरहेको छैन । कि एउटि पाँच छ वर्षकी सानी बच्चिले त्यति राम्रो सँग नपट्याएको एउटा कागज र रातो गुलावको फुल दिई।
त्यो खोलेर हेर्दा केरमेर गरेर लेखिएको उनको नाम र गुलाफको फुल बनाइएको थियो । भर्खर एक वर्ष पुग नपुग बिद्यालय आएकी बच्चिले जम्मा क ख र a b c d सिक्दै होली । यत्रो ठुलो मायाको अर्थ र उपहार जो अर्थमा शब्दमा ब्याक्त गर्न शायद शब्द छैन ।
अहिले ति केटाकेटी सम्झिरहेछु । जो रातो फुल र अध्यारो अनुहार लिएर कक्षाकोठामा आएका थिए । साचो त यो हो की जब जब तिनिहरुलाई बिर्सने प्रयास गर्छु तिनै अनुहारहरु हातमा लालुपाते फुल लिएर अझै मलाई हात हल्लाई रहेका छन र हात अगाडि बढाएर भनिरहेका छन गुरु मोबाइल न ...............।
म लेख्दा लेख्दै सोचिरहेछु कि म रुदिन भन्ने मान्छे बिना खुशी रोए भने । रहरको खिलाफ वालुवा चाल्नु पर्छ भने र मन नलाग्दा नलाग्दै कसैलाई बिदाइको हात हल्लाउनु पर्छ भने हामी आँफैलाई सियोको टुप्पो जत्रो पनि आफैको अधिकार छैन। किनकी आफै स्वतन्त्रता खोसिन्छ र हामी अधिकार बिहिन भएर एउटा गुफाको जेलमा बन्दी छौ । पढाउदा पढादै स्वर सुक्छ भने ,हिड्दा हिड्दै खुट्टा गलेपछी ,खाँदा खाँदैको गास अड्के पछी हामी कती स्वतन्त्र छौ हेर्ने आँखा वरीपरी कचेरा लागेपछी के देख्नु ? यदी अधिकार नै थियो भने म रुनु पर्ने थिएन , ति बुढाबुढि बगरमा बेल्च्चा हैन एउता अफिसमा भेटिन्थे होलान् ,ती केटाकेटीले गेट भन्दा बाहिर निस्किएर मलाई भन्थे होलान् निस्ठुरि मास्टर ।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।
ः पुर्व खोटाङ ।
ःकहिले जाने ?
ः दुई महिना पछी ।
त्यस पछी बिसिर्ने होला ?
म निरुत्तर ठिङ्ग उभिरहे केहि सोच्न नसकेर ।
मलाई सानो उपहार दिदै रुन लागेको थियो उ । मैले बल्ल थाहा पाए । सम्मान नै प्रेम रहेछ जसले विश्वास र महत्वपूर्ण ठान्छ ।
मैले सोचेको थिए प्रयोगात्मक कक्षा शिक्षणमा आफनो लागि मात्र पढाउछु र राम्रो अंक ल्याएर पास गर्छु । तर त्यो भन्दा अगाडिनै फेल भएको रहेछु । जब म बाहिर मन बाधेर साथी पर्खदै थिए । आलो आँखा लिएर आएको थियो साथी र मलाई थाहा भयो भित्र कक्षाकोठामा खोजी हुदैछ एक हातले ताली बजाउन खोज्ने म आँफैलाई । हामी अलिक वर आइसकेका थियौ । एकभारी गर्हौ मनलाई मनले नै नाम्लो ,खकन र टेकुवा लगाएर यसो पछाडि फरकेर हेरेको हातमा लालुपाते फुल लिएर प्राय कक्षा एकका केटाकेटी हात हल्लाइरहेका थिए । म अनुमान लगाउन सक्थे तिनिहरु हामीलाई नै डाकिरहेका छन भित्र पटी बाटै गेटलाई नै अडेस लगाएर ।
।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।
लेख ,कबिता कथा , गजल आदि लेख्नलाई प्राय पार्क वा बन्द कोठानै काफी छ । तर मेरो साथीलाई मनहरी खोलाको किनार दौडनु छ साप्ताहिक पत्रिकाको स्तम्भको लागि लेख्न । र म पनि त्यही चाहान्छु । अब हामी मनहरी खोलाको किनरमा छौ ,म साबेल चलाउदैछु जुत्त र झोल नखोली कुनै लेखकको रवाफ देखाउदै । साच्ची भनौ त त्याहा पनि बस आङ्खनो स्वार्थ पुरा गर्ने हेतुले साबेला चलाऊदैछु । साथी सोधखोज गर्दै नोटबुकमा केही कुराहरु नोट गरिरहन्छ । म सुन्छु बस सुन्दै साबेल मात्र चलाउछु।
—बिहान कती बजेबाट काम गर्नुहुन्छ ?
बिहान छ बजे बाट ।
—कतिबेला सम्म?
साझसम्म।
—खान?
प्रश्न नसकिदै उत्तर आउछ –एक छाक ।
—कती वर्ष पुग्नु भो ?
त्यस्तै तीन बिसमा तीन घटि ।
—उहा नि? उनको श्रीमती तिर औलाउदै । .
त्यस्तै हो .......................
म जान्दछुकी ति बुढाबुढिले वालुवा चालिदिनाले कती मानिसका नयाँ घर बनेका छन बर्सौ देखी तर रमौली र प्रतापपुर गाउँ नै राप्ती खोलाले बगाउन लागिसकेको छ । उनिहरुको काँसले बारेर काँसले नै छाएको घर समेत । भगवान बिर्सेंर भन्ने हो भने त म फेरी गल्न थालको छु । थोरै आएको शान्ति पछी । जो छन तिनिहरु सर्वश्रेष्ठ छन । आफनो श्रममा थोरै भएपनी खुशी छन् । तर साहु पल्टिदाहरु उल्टै यो भएन र त्यो भएन भन्छन । दिनमा एक चोटि हातमुख जोर्नको लागि खप्दैछन हिउदको दिनभरिको घाम ,पसिनाको धारा ,रातको जिउ दुखाई बिहानको झिसमिसेमा मनहरी खोलाको चिसो पानीमा आछु छु छु छु ..................................................................................सम्झिदा पनि जिउनै सिरिङग हुन्छ । उनिहरु आफै भन्छन– हाम्रो सुख्खको खुशीको र रहरको यो काम होईन । रहर थियो हामीलाई पनि अग्लो घर बनाउने , मिठो खाने , राम्रो लाउने , यो फोहोर पानी पिएर हैन प्रसोधित रम खाने तर आफनो पक्षमा भाग्य र इस्वर नभए पछी जबरजस्ती बाध्न परेको छ स्वतन्त्रता । म अहिले सोचिरहेछु फेरी ति बुढाबुढिलाई भेटे भने धन्यवाद दिने छु ता कि मेरो मानसिकता
बदलिदिएकोमा ।
।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।
म अहिले सम्झना सकिरहेको छैन । कि एउटि पाँच छ वर्षकी सानी बच्चिले त्यति राम्रो सँग नपट्याएको एउटा कागज र रातो गुलावको फुल दिई।
त्यो खोलेर हेर्दा केरमेर गरेर लेखिएको उनको नाम र गुलाफको फुल बनाइएको थियो । भर्खर एक वर्ष पुग नपुग बिद्यालय आएकी बच्चिले जम्मा क ख र a b c d सिक्दै होली । यत्रो ठुलो मायाको अर्थ र उपहार जो अर्थमा शब्दमा ब्याक्त गर्न शायद शब्द छैन ।
अहिले ति केटाकेटी सम्झिरहेछु । जो रातो फुल र अध्यारो अनुहार लिएर कक्षाकोठामा आएका थिए । साचो त यो हो की जब जब तिनिहरुलाई बिर्सने प्रयास गर्छु तिनै अनुहारहरु हातमा लालुपाते फुल लिएर अझै मलाई हात हल्लाई रहेका छन र हात अगाडि बढाएर भनिरहेका छन गुरु मोबाइल न ...............।
म लेख्दा लेख्दै सोचिरहेछु कि म रुदिन भन्ने मान्छे बिना खुशी रोए भने । रहरको खिलाफ वालुवा चाल्नु पर्छ भने र मन नलाग्दा नलाग्दै कसैलाई बिदाइको हात हल्लाउनु पर्छ भने हामी आँफैलाई सियोको टुप्पो जत्रो पनि आफैको अधिकार छैन। किनकी आफै स्वतन्त्रता खोसिन्छ र हामी अधिकार बिहिन भएर एउटा गुफाको जेलमा बन्दी छौ । पढाउदा पढादै स्वर सुक्छ भने ,हिड्दा हिड्दै खुट्टा गलेपछी ,खाँदा खाँदैको गास अड्के पछी हामी कती स्वतन्त्र छौ हेर्ने आँखा वरीपरी कचेरा लागेपछी के देख्नु ? यदी अधिकार नै थियो भने म रुनु पर्ने थिएन , ति बुढाबुढि बगरमा बेल्च्चा हैन एउता अफिसमा भेटिन्थे होलान् ,ती केटाकेटीले गेट भन्दा बाहिर निस्किएर मलाई भन्थे होलान् निस्ठुरि मास्टर ।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।
ई
बिर्सने प्रयास गर्छु तिनै अनुहारहरु हातमा लालुपाते फुल लिएर अझै मलाई
हात हल्लाई रहेका छन र हात अगाडि बढाएर भनिरहेका छन गुरु मोबाइल न
...............।
No comments:
Post a Comment