छथर यात्रा सम्झनामा
 |
-स्पन्दन साइला |
कति प्रफुल्लता कति रोमान्चकता एक वाक्य भरि वचपनमा आमाले मावल जाने भनेपछि खाना नरुचेजस्तै ।
अघिल्लो दिन पत्रकार महासंघ सुनसरीको कार्यालय धरानमा दाजुहरु नवराज, भोजराज, सन्तोष नानाहरु सरिता, मनिता साथीहरु प्रेम, सबिन, रश्मीसग भोलि बिहान ५ बजे नै घण्टाघरमा भेट्ने वाचासहित छुटेका थियौ । त्यै टिमका केही साथीहरु म नगए नजाने भएकाले पनि म जानै पर्नेजस्तो भएको थियो । धरान देखि ९६ किमी उत्तर तेह्रथुमको पन्चकन्यामा हुन गइरहेको दोस्रो छथर साँस्कृतिक तथा पर्यटन महोत्सवमा । साच्चै नढँटुम् त हतार थियो मनमा छथर जानको लागि । त्यही र त अघिल्लो दिन नै व्यागप्याक गरेको थिए ।झोेला भित्र एउटा जम्फर अरु सामानको तुलनामा निकै ठूलो थियो । नवराज दाई र साथीहरुको जाडो सम्झिदै दिएको सल्लाहको सिरोधार्य नै हो जम्फर । व्यागभित्र ब्रसमन्जन, तौलिया, क्यामेरा, चार्जर पनि कोचे र केही आवश्य कपडा पनि । तीन दिन बस्नुपर्छ मैले सोचिहाले । फागुनचैतको मौसम धुलो पनि कम्ती उड्दैन । वाफ रे । मनभित्रै धुवाँधुलो उडाउदै भूमरी चल्यो ।, ख्वाङ् ख्वाङ् खोकी चल्यो बेस्सरी । केही त छुटेन यात्राको आवश्यक सामग्री फेरि एकचोटी दिमाग घुमाए ँ । क्यामेराको मेमोरी लाग्ने एडप्टर चाही भोलि बाटोमै किनँैला । ओच्छ्यानमा पुगिसकेपछि निदाउन अघि कल्पना गरे । छथरकी लिम्बुनी सोबिते सिरफुलै शिरबन्दी, बुलाकी मनमा एक प्रकारको चित्र बस्यो । लिम्बुनी भेषैमा कति राम्री देखिएकी मन किन हो कुन्नी अनौठो वेगले पुलकित भए झै भयो ।
बिहानको ४ बज्यो ।
समयको जति धेरै ख्याल र महत्व भएपनि घडीको महत्व घट्दै गएको हो कि भन्ने बुझाइ केहीको रहेको छ । तर पनि धरान र घण्टाघर परिपूरक अर्थात धरानको भुटुकेन्द्र सम्झिनै पर्ने यो बानीको विकासमा छाप नै बसेको छ । जसरी आस्तिकहरुमा ईश्वरको छाप छ । घण्टाघरले ४ बजेको घण्टा हान्यो । ठ्याङ् ठ्याङ ठ्याङ् ठ्याङ् । म ओछ्यानमै तनक्क तन्किएर जुरुक्क उठे । मोबाइलको घडी हेरेर सम्भावित भ्रमको अन्त्य गरे । साँच्चै ४ बजेछ । अ, एउटा कुरा बिहान चाडो नउठेको पनि महिनौ बितेछ । हे निन्द्रादेवी मलाई माफ गर्नोस् मैले मनमनै भने । हा हा हा म आफै हँसे । पागलजस्तो । बाथरुम गए नुहाए र ताजा भए । ब्रस गर्दा गिजाबाट रगत आयो यो मेरो दातको नियमित र महत्वपूर्ण कामको सूचिमा नै परेको छ । बाथरुमबाट निस्केपछि नवराज दाईलाई कल गर्नै लागेको थिए । रश्मी जीको कल आयो ।
“गुडमर्निङ ।” मैले अँग्रेजी छाटे ।
“मर्निङ । उठ्नुभयो ।” उताबाट आवाज आयो ।
“अघि नै अनि तपाइ निद्रामै हो ?” मैले भने ।
“हो” । फेरि उताबाट आवाज आयो । ल छिटो गर्नुस् भनेर मैले फोन राखे । रश्मी जी म सग निन्द्रामै बोल्दै हुनुहुन्थ्यो । पछि नवराज दाइसग सम्पर्क भयो । म पौने पाँच बजे नै घण्टाघर पुग्दा रश्मी र सबिन जी घण्टाघरको गेट छेऊ मै उभिरहनु भएको थियो । हामीले भेटघाट ग¥यौँ । अलि मास्तिरको चौतारीमा दाइहरु भोजराज,गोविन्द ,नबराज ,लक्ष्मण हुनुहुन्थ्यो । सन्तोष दाइ र सरिता नानालाई केहीबेर कु¥यौ । दाइहरु भैरव आङ्ला दाइसग सम्पर्क भएकोले हाम्रो सवारीसाधन अलि बेर गरेर भएपनि सवाघण्टापछि मात्र आयो । यो कुनै आश्चर्यको विषय नै थिएन । हामी एकदम निपूर्ण छौ । पर्खिन र पर्खाउन । साँस्कृतिक कलाकार र आयोजक पनि त्यही बसमा चढेको हुनाले बस पहिले नै भरिएको भएपनि कोचकाच बस्यौ । हाम्रो त खाली भूई तानेर बस्ने बानी छ । गाडीको २ नम्बर गेयर लागायो प्रतिघण्टा २० किमिको दूरीमा हामी उकालो हुइकियौ । घ्याच्च । गाडी रोकियो । हामी छाताचोक पनि पुगेका थिएनौँ । फेरि केही थान मुलाको सिन्की कोचे झै मान्छे कोच्यौ । बसमा भिड नै भएपनि हामी त्यतिबेला चाहि साँच्चै रोमान्चित थियौ जतिबेला पेट्रोलपम्प देखि भेडेटारसम्मको उकालो जबजब चढ्दै गयौ । धरानलाई तलतल छाडेर नागबेली बाटो उक्लिदै थियो । धरानमा केही दिनदेखि बिस्तारै बढेको गर्मी परपर भाग्दैथियो । भेडेटार पुग्दा करिब बिहानको सात बजिसकेको थियो । हामी चियानास्ताका लागि जब ओल्र्यौ बसबाट एक्कासि माथितिर नाम्जेले सुनको सूर्य बोकेको थियो तर कति पनि गह्रौ नमानी । हामी मटर र चिउरा टोक्दै आधा घण्टाजति बस्यौ । “ल सबै पत्रकारले फोटो खिच्ने” उर्दी नै जारी भयो । त्यतिबेलाको नाइके सन्तोष दाइको । सबैले एकअर्काको फोटो खिचे । मैले फोटो खिच्दा उत्तरतिरको हिमालले घुम्टो छोप्नै लागेको थियो । खै कुन्नी सर्माएर हो कि .... । सबैभन्दा बढी तस्बिर चाहि सन्तोष दाइको सबैको क्यामेरामा कैद भयो कि ? अँ साँच्चै प्रेम जीको पनि । हामीमध्येका धेरै पत्रकारले “बाइबाइ धरान , हेल्लो हाइ छथर” भनी सबैले फेसबुक स्टाटस अपडेट गरिरहँदा भेडेटारको नागबेलीले हामी फर्कने पर्खाइमा इन्तजार गरिरहे जस्तै प्रतीत हुन्थ्यो ।
भेडेटारदेखि तम्मोरसम्मको यात्रामा यात्रा र महोत्सवको विषयमा कसले के लेख्ने भनेर चर्कै बहस भो । धेरैले न्युज र फिचर लेख्ने भए, मैले जोडले भनेँ, “यात्रा संस्मरण ।” लिम्बुनी सोबितेको गाउँमा पहिलो पाइला नै मेरो लेखनका उर्जा बन्यो । यो भन्दा अघि यस्तो कुनै अवसर नै मिलेको थिएन । यस्तो सुनौलौ अवसर मिलाइ दिने छथर समाजलाई साधुवाद । धनकुटाको हिलेमा अवस्थित विश्वको सबैभन्दा ठूलो तोङ्बा देख्दा लिम्बुगाउँको तोङ्बा सम्झेर नवराज दाइ र सन्तोष दाइ खुसी भएको अनुमान लगाएँ ।
खाना खान दिउँसोको १२ बजे सिधुवा पुग्यौँ कि ? बाटामा धनकुटाका तीन पत्रकार दाइहरु धराने पत्रकारको जम्बो टोलीमा मिस्सिएका थिए । खाना खान बस्दा प्राय सबैले दुई चोटि हात धोए । खानका लागि बा“च्ने नभएर बाँच्नका लागि खाने भएकाले पनि होला, जोडले कराएर मैले खाना मागे। खाना आयो । तरकारी आएन । तरकारी आयो अचार आएन । अचार नै नखाऊँ कि भन्ने विचार गरेँ । अचार आयो पानी आएन साँचो चाहिँ यो हो कि कसैलाई चाहि केही आएन । यात्राको त्यो रिस उठ्दो तर एकदम गजबको क्षण थियो । मनिता नानाले तल्लो टेबलबाट मलाई सुटुक्क चिहाउनु भयो ।खाना खाएर फोटो खिच्यौँ । सन्तोष दाइको खै कुन्नी के गाउँलाई व्याकग्राउन्ड बनाएर ।
अघिल्लो दिन पत्रकार महासंघ सुनसरीको कार्यालय धरानमा दाजुहरु नवराज, भोजराज, सन्तोष नानाहरु सरिता, मनिता साथीहरु प्रेम, सबिन, रश्मीसग भोलि बिहान ५ बजे नै घण्टाघरमा भेट्ने वाचासहित छुटेका थियौ । त्यै टिमका केही साथीहरु म नगए नजाने भएकाले पनि म जानै पर्नेजस्तो भएको थियो । धरान देखि ९६ किमी उत्तर तेह्रथुमको पन्चकन्यामा हुन गइरहेको दोस्रो छथर साँस्कृतिक तथा पर्यटन महोत्सवमा । साच्चै नढँटुम् त हतार थियो मनमा छथर जानको लागि । त्यही र त अघिल्लो दिन नै व्यागप्याक गरेको थिए ।झोेला भित्र एउटा जम्फर अरु सामानको तुलनामा निकै ठूलो थियो । नवराज दाई र साथीहरुको जाडो सम्झिदै दिएको सल्लाहको सिरोधार्य नै हो जम्फर । व्यागभित्र ब्रसमन्जन, तौलिया, क्यामेरा, चार्जर पनि कोचे र केही आवश्य कपडा पनि । तीन दिन बस्नुपर्छ मैले सोचिहाले । फागुनचैतको मौसम धुलो पनि कम्ती उड्दैन । वाफ रे । मनभित्रै धुवाँधुलो उडाउदै भूमरी चल्यो ।, ख्वाङ् ख्वाङ् खोकी चल्यो बेस्सरी । केही त छुटेन यात्राको आवश्यक सामग्री फेरि एकचोटी दिमाग घुमाए ँ । क्यामेराको मेमोरी लाग्ने एडप्टर चाही भोलि बाटोमै किनँैला । ओच्छ्यानमा पुगिसकेपछि निदाउन अघि कल्पना गरे । छथरकी लिम्बुनी सोबिते सिरफुलै शिरबन्दी, बुलाकी मनमा एक प्रकारको चित्र बस्यो । लिम्बुनी भेषैमा कति राम्री देखिएकी मन किन हो कुन्नी अनौठो वेगले पुलकित भए झै भयो ।
बिहानको ४ बज्यो ।
समयको जति धेरै ख्याल र महत्व भएपनि घडीको महत्व घट्दै गएको हो कि भन्ने बुझाइ केहीको रहेको छ । तर पनि धरान र घण्टाघर परिपूरक अर्थात धरानको भुटुकेन्द्र सम्झिनै पर्ने यो बानीको विकासमा छाप नै बसेको छ । जसरी आस्तिकहरुमा ईश्वरको छाप छ । घण्टाघरले ४ बजेको घण्टा हान्यो । ठ्याङ् ठ्याङ ठ्याङ् ठ्याङ् । म ओछ्यानमै तनक्क तन्किएर जुरुक्क उठे । मोबाइलको घडी हेरेर सम्भावित भ्रमको अन्त्य गरे । साँच्चै ४ बजेछ । अ, एउटा कुरा बिहान चाडो नउठेको पनि महिनौ बितेछ । हे निन्द्रादेवी मलाई माफ गर्नोस् मैले मनमनै भने । हा हा हा म आफै हँसे । पागलजस्तो । बाथरुम गए नुहाए र ताजा भए । ब्रस गर्दा गिजाबाट रगत आयो यो मेरो दातको नियमित र महत्वपूर्ण कामको सूचिमा नै परेको छ । बाथरुमबाट निस्केपछि नवराज दाईलाई कल गर्नै लागेको थिए । रश्मी जीको कल आयो ।
“गुडमर्निङ ।” मैले अँग्रेजी छाटे ।
“मर्निङ । उठ्नुभयो ।” उताबाट आवाज आयो ।
“अघि नै अनि तपाइ निद्रामै हो ?” मैले भने ।
“हो” । फेरि उताबाट आवाज आयो । ल छिटो गर्नुस् भनेर मैले फोन राखे । रश्मी जी म सग निन्द्रामै बोल्दै हुनुहुन्थ्यो । पछि नवराज दाइसग सम्पर्क भयो । म पौने पाँच बजे नै घण्टाघर पुग्दा रश्मी र सबिन जी घण्टाघरको गेट छेऊ मै उभिरहनु भएको थियो । हामीले भेटघाट ग¥यौँ । अलि मास्तिरको चौतारीमा दाइहरु भोजराज,गोविन्द ,नबराज ,लक्ष्मण हुनुहुन्थ्यो । सन्तोष दाइ र सरिता नानालाई केहीबेर कु¥यौ । दाइहरु भैरव आङ्ला दाइसग सम्पर्क भएकोले हाम्रो सवारीसाधन अलि बेर गरेर भएपनि सवाघण्टापछि मात्र आयो । यो कुनै आश्चर्यको विषय नै थिएन । हामी एकदम निपूर्ण छौ । पर्खिन र पर्खाउन । साँस्कृतिक कलाकार र आयोजक पनि त्यही बसमा चढेको हुनाले बस पहिले नै भरिएको भएपनि कोचकाच बस्यौ । हाम्रो त खाली भूई तानेर बस्ने बानी छ । गाडीको २ नम्बर गेयर लागायो प्रतिघण्टा २० किमिको दूरीमा हामी उकालो हुइकियौ । घ्याच्च । गाडी रोकियो । हामी छाताचोक पनि पुगेका थिएनौँ । फेरि केही थान मुलाको सिन्की कोचे झै मान्छे कोच्यौ । बसमा भिड नै भएपनि हामी त्यतिबेला चाहि साँच्चै रोमान्चित थियौ जतिबेला पेट्रोलपम्प देखि भेडेटारसम्मको उकालो जबजब चढ्दै गयौ । धरानलाई तलतल छाडेर नागबेली बाटो उक्लिदै थियो । धरानमा केही दिनदेखि बिस्तारै बढेको गर्मी परपर भाग्दैथियो । भेडेटार पुग्दा करिब बिहानको सात बजिसकेको थियो । हामी चियानास्ताका लागि जब ओल्र्यौ बसबाट एक्कासि माथितिर नाम्जेले सुनको सूर्य बोकेको थियो तर कति पनि गह्रौ नमानी । हामी मटर र चिउरा टोक्दै आधा घण्टाजति बस्यौ । “ल सबै पत्रकारले फोटो खिच्ने” उर्दी नै जारी भयो । त्यतिबेलाको नाइके सन्तोष दाइको । सबैले एकअर्काको फोटो खिचे । मैले फोटो खिच्दा उत्तरतिरको हिमालले घुम्टो छोप्नै लागेको थियो । खै कुन्नी सर्माएर हो कि .... । सबैभन्दा बढी तस्बिर चाहि सन्तोष दाइको सबैको क्यामेरामा कैद भयो कि ? अँ साँच्चै प्रेम जीको पनि । हामीमध्येका धेरै पत्रकारले “बाइबाइ धरान , हेल्लो हाइ छथर” भनी सबैले फेसबुक स्टाटस अपडेट गरिरहँदा भेडेटारको नागबेलीले हामी फर्कने पर्खाइमा इन्तजार गरिरहे जस्तै प्रतीत हुन्थ्यो ।
भेडेटारदेखि तम्मोरसम्मको यात्रामा यात्रा र महोत्सवको विषयमा कसले के लेख्ने भनेर चर्कै बहस भो । धेरैले न्युज र फिचर लेख्ने भए, मैले जोडले भनेँ, “यात्रा संस्मरण ।” लिम्बुनी सोबितेको गाउँमा पहिलो पाइला नै मेरो लेखनका उर्जा बन्यो । यो भन्दा अघि यस्तो कुनै अवसर नै मिलेको थिएन । यस्तो सुनौलौ अवसर मिलाइ दिने छथर समाजलाई साधुवाद । धनकुटाको हिलेमा अवस्थित विश्वको सबैभन्दा ठूलो तोङ्बा देख्दा लिम्बुगाउँको तोङ्बा सम्झेर नवराज दाइ र सन्तोष दाइ खुसी भएको अनुमान लगाएँ ।
खाना खान दिउँसोको १२ बजे सिधुवा पुग्यौँ कि ? बाटामा धनकुटाका तीन पत्रकार दाइहरु धराने पत्रकारको जम्बो टोलीमा मिस्सिएका थिए । खाना खान बस्दा प्राय सबैले दुई चोटि हात धोए । खानका लागि बा“च्ने नभएर बाँच्नका लागि खाने भएकाले पनि होला, जोडले कराएर मैले खाना मागे। खाना आयो । तरकारी आएन । तरकारी आयो अचार आएन । अचार नै नखाऊँ कि भन्ने विचार गरेँ । अचार आयो पानी आएन साँचो चाहिँ यो हो कि कसैलाई चाहि केही आएन । यात्राको त्यो रिस उठ्दो तर एकदम गजबको क्षण थियो । मनिता नानाले तल्लो टेबलबाट मलाई सुटुक्क चिहाउनु भयो ।खाना खाएर फोटो खिच्यौँ । सन्तोष दाइको खै कुन्नी के गाउँलाई व्याकग्राउन्ड बनाएर ।
हाम्रो बस करिब ३ बजे पन्चकन्या पुग्यो । छथर समुदायको थाकथलो र हाम्रो गन्तव्य स्थान पनि । पोखरी, वराह मन्दिर, माथितिर गढीथुम । लिम्बू समुदायले सुँगुर भनी वराह देउता खेदेपछि हालको वराहक्षेत्रमा आएर विलय भएको छुट्टै किम्वदन्ती पनि रहेछ । केहीछिन पछि महोत्सवको औपचारिक कार्यक्रम सुरुभयो । सिक्किम सरकारको पूर्व चिफइन्जिनीयर तथा भारतीय लिम्बू महासंघका सभापति यसआर खजुम पनि आमन्त्रित पाहुनाका रुपमा पाल्नु भएको रहेछ । औपचारिक कार्यक्रमसँगै स्थानीय विभिन्न जातजातिका साँस्कृतिक नृत्य र झाँकी प्रदर्शन हुन थाले । लिम्बू जाति जातीय भेषभूषामा सजिएको लिम्बुनी सोल्टी र सोल्टिनीले च्याब्रुङ बजाउँदै पालाम भन्दै एकअर्काको हात समाएर नाचेको धाननाच र नाचिने त्यो नाच साँच्चै किरात भूमिको अनादि कालदेखिको संस्कृति हो । हामीले गर्व गर्ने बिषय । हामी मध्ये धेरैलाई पश्चिमी सँस्कृतिदेखि व्याकुल भएकालाई सितल छहारी नै हो । धान नाच, मारुनी नाच, धामीझाँक्री नाच, पन्चेबाजा, बालुन, संगिनी, भजन मण्डली छोटि गाव मे धेर सस्कृति तरह प्रत्येक एक से एक साँच्चै हामी किरात भूमिमा थियौँ ।
जहाँ आदिम कालदेखि नै कुनै विषयमा विभेद छैन । गाउँमा भएको महोत्सवमा पनि
हजारौँको उत्साहजनक भीड । हामीहरुले यस विषयमा कानेखुसी नै ग¥यौँ ।
केहीछिनको कार्यक्रमको रिपोर्टिङपछि टिमबाट नानाहरु सरिता, मनिता दाईहरु
भोजराज, लक्ष्मण थापा र रश्मी जी त्यही दिन धरान फर्कनु भयो । प्रेम जी र
गोविन्द दाइ फर्कने भएपनि गाडीमा नअटेपछि अन्ततः हामीसँगै बस्नु प¥यो ।
बेलुकी खाना र बस्नको समस्या भएपछि भैरव दाइले गाउँ निस्कन भन्नु भयो ।
एकघण्टा जति हिँडेर गाउँ आइयो । रातसाँझ । बेलुकीको खानासँगै दिएको अकबरे
खोर्सानी सम्झँदा मेरो जीब्रोमा अझै पनि आगो लागे झैँ हुन्छ । सुत्नु अघि
दाइहरुको फर्माइसमा केही गजल र कविता पाठ गरेँ । खासमा निदाएका साथीहरु पनि
बिउँझने गरी पत्रकारिता र साहित्यका विषयमा दाइहरुसँग चर्को बहस गरियो ।
हामीले पन्चकन्याको पर्यटनको विषय सम्भावना र चुनौतीका बारेमा पनि गफियौँ ।
त्यहाँको ऐतिहासिक थुम, पोखरी, गुफा, मन्दिर आदिले आन्तरिक र बाह्य
पर्यटकलाई आकर्षण गर्न सक्ने निक्र्यौल निकाल्यौँ । यदि होमस्टेको व्यवस्था
गर्ने हो भने । त्यति बेलाको रात्री भोज सम्झन योग्य थियो र छ पनि ।बिहान कार्यक्रम स्थल पुग्दा भैरब आङला दाई बाहेक सुनसान देखेपछि हामी समयको फाइदा लुट्न थुमतिर चढियो मकालु टेलिभिजनका गजेन्द्र दाइलाई रिर्पौटिङमा साथ दिदै ।
हामीले त्याहाको वस्तुगत अध्यायन र इतिहासको बारेमा थोरै बुझ्ने मौकालाई फुत्कने अवसर दिएनौ । त्याहाको बुज्रुकहरु संगको कुराकानी पछि हामी कार्यक्रम स्थल पुग्दा कार्यक्रम सुरु हुनै लागेको थियो । दोश्रो दिन फर्कन खोज्ने नवराज दाई र साथिहरु म नफर्किने भएपछि धनकुटाका दाईहरु र गोविन्द दाई फर्किए । बेलुकी तीन बजेपछि स्थानीय कलाकार र राष्ट्रिय स्तरका कलाकारहरुको बेजोड प्रस्तुतिले स्टेज तताएपछि बल्ल तात्यो पन्चकन्या महोत्सव । गीतको तालमा मर्किएका लिम्बुनी सोल्टिनीहरुको धेरैजसो दृश्य मैले मकालु टेलिभिजनको क्यामेरामा कैद गरेँ । सविन जी र प्रेम जी फोटो खिच्नमै व्यस्त देखिन्थे । सन्तोष दाइ त सोल्टिनीहरुसँग नाच्न मै व्यस्त छमछमी । भैरव दाइ हाम्रो मुभमेन्ट देखेर मुसु्क्क हाँस्नु हुन्थ्यो । साँच्चै त्यो दिन रमाइलो रह्यो । बेलुकी जलपान र खानपानसँगै राम्रै भयो । सुत्नका लागि दोस्रो दिन पनि हाम्रो समस्या जस्ताको तस्तै थियो । सविन जी आफन्तकोमा गएकाले प्रेम जी र म सुरक्षाकर्मीको सेल्टरमा घुस्रन पुग्यौँ । सबै जनाको झोला बोकेर
बिहान उठेर फोन गर्दा हामीले थाहा पायौँ । दाइहरुको त पन्चकन्या स्कुलको चिसो वरान्डामा पो सुताइ भएछ । त्यो पनि गजब भयो पन्चकन्याको सम्झना स्वरुप । छेलो हान्ने प्रतियोगितामा पत्रकारको सहभागिता जनाउँदै १५ फुट हानेँ । तर त्यो जितका लागि पर्याप्त थिएन । मानौँ त्यो छेलोले मलाई नै छेलो हानिरहेको थियो । महोत्सवको समापन पछि फर्कने तयारीमा जुट्यौँ । बसमा मान्छे जाँदाभन्दा आउँदा झन थपिएका थिए । कोचिएरै भएपनि बसियो । सायदै विरलै मात्रामा यस्तो कोचिएको यात्रा गर्नुपर्ला । बसको झ्याल साइडमा मेरो सिट भएकाले केही राहतको अनुभव गरेँ । बस जब चल्न थाल्यो । सम्पूर्ण छथर बासीले हामीलाई हात हल्लाएर विदाइ गरे । जसरी स्वागत गरेका थिए । बडो सम्मानका साथ ।
/////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////
आफ्नै जिन्दगीमा : पात्रहरुको अधिकार
 |
| -स्पन्दन साइला |
“परिवार समाज र देशको साझा कानुन र दायरा भित्र रहेर पूर्ण अधिकार छ आफनो जीवनमा कसरी बाच्ने भनेर,”मैले भरखरै भनिदिए ।
तर थाहा छैन म आफनो जिन्दगीसँग कती विकट र कती निकट छु , त्यो पनि ढुङगाको जस्तो कठोर मन बनाउन चाहन्थे र भन्थे ःमलाई कसैले पगाल्न सक्दैन । तर किन पर्यो केटाकेटीको आशु देखेर रुन र किन वालुवा चाल्नेहरुको कथा ब्यथा बुझ्न मनहरी खोलाको किनार जान पर्यो ? त्यही र दुनियाँले वाध्य बनाउछ मैन जस्तो पग्लन र तप्प तप्प चुहिन । अनी कसरी भनौ म आफनै जिन्दगी पूर्ण अधिकारमा निहित छु । असलमा कुरो आज दिउसोकै हो । प्रयोगात्मक शिक्षण अभ्यासको अन्तिम दिन विद्यार्थीहरु बिदाको क्षणँ रुदा मलाई पनि कता कता चिसो पसेको थियो भित्र । त्यही र त बिदा नमागी नै भक्कानिएर बिद्धालय परीसरबाट भागेको थिए । जतिबेला बिदा दिन सकिरहेका थिएनन् । म त्यो भन्दा बढि भैसकेको थिए । जुन बेला आमा रोएकी थीईन घरबाट म हिंड्ने बेला ःछोरा चाडै फर्की है ः आवाज संगै दलानमा उभिएर म ढिस्कोले नछेकिन्जेल एक टकले हेरिरहेको सम्झदै.................
तर थाहा छैन म आफनो जिन्दगीसँग कती विकट र कती निकट छु , त्यो पनि ढुङगाको जस्तो कठोर मन बनाउन चाहन्थे र भन्थे ःमलाई कसैले पगाल्न सक्दैन । तर किन पर्यो केटाकेटीको आशु देखेर रुन र किन वालुवा चाल्नेहरुको कथा ब्यथा बुझ्न मनहरी खोलाको किनार जान पर्यो ? त्यही र दुनियाँले वाध्य बनाउछ मैन जस्तो पग्लन र तप्प तप्प चुहिन । अनी कसरी भनौ म आफनै जिन्दगी पूर्ण अधिकारमा निहित छु । असलमा कुरो आज दिउसोकै हो । प्रयोगात्मक शिक्षण अभ्यासको अन्तिम दिन विद्यार्थीहरु बिदाको क्षणँ रुदा मलाई पनि कता कता चिसो पसेको थियो भित्र । त्यही र त बिदा नमागी नै भक्कानिएर बिद्धालय परीसरबाट भागेको थिए । जतिबेला बिदा दिन सकिरहेका थिएनन् । म त्यो भन्दा बढि भैसकेको थिए । जुन बेला आमा रोएकी थीईन घरबाट म हिंड्ने बेला ःछोरा चाडै फर्की है ः आवाज संगै दलानमा उभिएर म ढिस्कोले नछेकिन्जेल एक टकले हेरिरहेको सम्झदै.................
।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।
मैले थोरै दिएर धेरै पाएको थिए अर्थात थोरै माया दिएर धेरै पाए , थोरै पढाए धेरै पढिए । साच्ची भनौ उल्टो तिनिहरु मेरा गुरु थिए कि जहाँ म सिकिरहेको थिए ःसमुहमा कसरी बस्ने ? माया के हो ? आदर सम्मान के हो ? सम्बन्ध कस्तो हुन्छ ? यस्तै यस्तै अनी कोही निर्दयी हुदैन । मानौ हरेक घन्टिको पैतालिस मिनेटमा पैतालिस जोडा कुरा सिक्दै थिए पढाउने नाममा ठगेर । अँ त म साच्ची भन्दै थिए । तिनिहरुको हातमा राता सेता गुलाफ र अन्य फुलहरु थिए । हामीलाई दिनको लागि । हेर्दा तिनिहरुको अनुहार यस्तो थियो मानौ कुनै बालकको सबैभन्दा प्रीय वस्तु हराएर अझै भेटेका छैनन् । भन्दै छ मलाई त्यही पुतली चाहिन्छ र बलेर सकिनै लागेको मैन मन्द मन्द , मधुरो र र हल्लिरहेको प्रकाश जस्तो । अनुहार रुमाल, सल र पछ्यौराले ढाकेर घोप्टो पारी बिस्तारै बिस्तारै पुछिरहेका थिए । म देख्दै थिए झ्याल पट्टी ममता र अप्सनाको कुनै दौडको क्रममा घुडा टेकेर बसेको खेलाडि झै आँखामा तयार थिए सेती नदी तेज बहाबको लागि । हलचल थिएन तिनिहरुमा न त हिजो जस्तो खलबल र ख्यालठट्टा थियो त त्याहा केवल सबैका आँखाको डिलैमा सेती नदिहरु । मैले माथिनै भनेनी ढुङगाको जस्तो कठोर मन पनी पग्लियो त्यही र त आज भन्ने पक्षमा छैन म ज्यान मन आफनै मर्जिमा छ । यो त सब समय र अरुकै हो जसले भोगिरहेको छ । आफु त लगाममा खिचिएको र पिठ्यूमा भारी लादिएको र ढाडमा मान्छे चढेको घोडा न हो आखिर । तिनिहरु मध्ये एक सानो फुच्चेले चिच्याउदै सोधेको थियो ।
मैले थोरै दिएर धेरै पाएको थिए अर्थात थोरै माया दिएर धेरै पाए , थोरै पढाए धेरै पढिए । साच्ची भनौ उल्टो तिनिहरु मेरा गुरु थिए कि जहाँ म सिकिरहेको थिए ःसमुहमा कसरी बस्ने ? माया के हो ? आदर सम्मान के हो ? सम्बन्ध कस्तो हुन्छ ? यस्तै यस्तै अनी कोही निर्दयी हुदैन । मानौ हरेक घन्टिको पैतालिस मिनेटमा पैतालिस जोडा कुरा सिक्दै थिए पढाउने नाममा ठगेर । अँ त म साच्ची भन्दै थिए । तिनिहरुको हातमा राता सेता गुलाफ र अन्य फुलहरु थिए । हामीलाई दिनको लागि । हेर्दा तिनिहरुको अनुहार यस्तो थियो मानौ कुनै बालकको सबैभन्दा प्रीय वस्तु हराएर अझै भेटेका छैनन् । भन्दै छ मलाई त्यही पुतली चाहिन्छ र बलेर सकिनै लागेको मैन मन्द मन्द , मधुरो र र हल्लिरहेको प्रकाश जस्तो । अनुहार रुमाल, सल र पछ्यौराले ढाकेर घोप्टो पारी बिस्तारै बिस्तारै पुछिरहेका थिए । म देख्दै थिए झ्याल पट्टी ममता र अप्सनाको कुनै दौडको क्रममा घुडा टेकेर बसेको खेलाडि झै आँखामा तयार थिए सेती नदी तेज बहाबको लागि । हलचल थिएन तिनिहरुमा न त हिजो जस्तो खलबल र ख्यालठट्टा थियो त त्याहा केवल सबैका आँखाको डिलैमा सेती नदिहरु । मैले माथिनै भनेनी ढुङगाको जस्तो कठोर मन पनी पग्लियो त्यही र त आज भन्ने पक्षमा छैन म ज्यान मन आफनै मर्जिमा छ । यो त सब समय र अरुकै हो जसले भोगिरहेको छ । आफु त लगाममा खिचिएको र पिठ्यूमा भारी लादिएको र ढाडमा मान्छे चढेको घोडा न हो आखिर । तिनिहरु मध्ये एक सानो फुच्चेले चिच्याउदै सोधेको थियो ।
ःघर कहाँ हो रे गुरुको ?
ः पुर्व खोटाङ ।
ःकहिले जाने ?
ः दुई महिना पछी ।
त्यस पछी बिसिर्ने होला ?
म निरुत्तर ठिङ्ग उभिरहे केहि सोच्न नसकेर ।
मलाई सानो उपहार दिदै रुन लागेको थियो उ । मैले बल्ल थाहा पाए । सम्मान नै प्रेम रहेछ जसले विश्वास र महत्वपूर्ण ठान्छ ।
मैले सोचेको थिए प्रयोगात्मक कक्षा शिक्षणमा आफनो लागि मात्र पढाउछु र राम्रो अंक ल्याएर पास गर्छु । तर त्यो भन्दा अगाडिनै फेल भएको रहेछु । जब म बाहिर मन बाधेर साथी पर्खदै थिए । आलो आँखा लिएर आएको थियो साथी र मलाई थाहा भयो भित्र कक्षाकोठामा खोजी हुदैछ एक हातले ताली बजाउन खोज्ने म आँफैलाई । हामी अलिक वर आइसकेका थियौ । एकभारी गर्हौ मनलाई मनले नै नाम्लो ,खकन र टेकुवा लगाएर यसो पछाडि फरकेर हेरेको हातमा लालुपाते फुल लिएर प्राय कक्षा एकका केटाकेटी हात हल्लाइरहेका थिए । म अनुमान लगाउन सक्थे तिनिहरु हामीलाई नै डाकिरहेका छन भित्र पटी बाटै गेटलाई नै अडेस लगाएर ।
।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।
लेख ,कबिता कथा , गजल आदि लेख्नलाई प्राय पार्क वा बन्द कोठानै काफी छ । तर मेरो साथीलाई मनहरी खोलाको किनार दौडनु छ साप्ताहिक पत्रिकाको स्तम्भको लागि लेख्न । र म पनि त्यही चाहान्छु । अब हामी मनहरी खोलाको किनरमा छौ ,म साबेल चलाउदैछु जुत्त र झोल नखोली कुनै लेखकको रवाफ देखाउदै । साच्ची भनौ त त्याहा पनि बस आङ्खनो स्वार्थ पुरा गर्ने हेतुले साबेला चलाऊदैछु । साथी सोधखोज गर्दै नोटबुकमा केही कुराहरु नोट गरिरहन्छ । म सुन्छु बस सुन्दै साबेल मात्र चलाउछु।
—बिहान कती बजेबाट काम गर्नुहुन्छ ?
बिहान छ बजे बाट ।
—कतिबेला सम्म?
साझसम्म।
—खान?
प्रश्न नसकिदै उत्तर आउछ –एक छाक ।
—कती वर्ष पुग्नु भो ?
त्यस्तै तीन बिसमा तीन घटि ।
—उहा नि? उनको श्रीमती तिर औलाउदै । .
त्यस्तै हो .......................
म जान्दछुकी ति बुढाबुढिले वालुवा चालिदिनाले कती मानिसका नयाँ घर बनेका छन बर्सौ देखी तर रमौली र प्रतापपुर गाउँ नै राप्ती खोलाले बगाउन लागिसकेको छ । उनिहरुको काँसले बारेर काँसले नै छाएको घर समेत । भगवान बिर्सेंर भन्ने हो भने त म फेरी गल्न थालको छु । थोरै आएको शान्ति पछी । जो छन तिनिहरु सर्वश्रेष्ठ छन । आफनो श्रममा थोरै भएपनी खुशी छन् । तर साहु पल्टिदाहरु उल्टै यो भएन र त्यो भएन भन्छन । दिनमा एक चोटि हातमुख जोर्नको लागि खप्दैछन हिउदको दिनभरिको घाम ,पसिनाको धारा ,रातको जिउ दुखाई बिहानको झिसमिसेमा मनहरी खोलाको चिसो पानीमा आछु छु छु छु ..................................................................................सम्झिदा पनि जिउनै सिरिङग हुन्छ । उनिहरु आफै भन्छन– हाम्रो सुख्खको खुशीको र रहरको यो काम होईन । रहर थियो हामीलाई पनि अग्लो घर बनाउने , मिठो खाने , राम्रो लाउने , यो फोहोर पानी पिएर हैन प्रसोधित रम खाने तर आफनो पक्षमा भाग्य र इस्वर नभए पछी जबरजस्ती बाध्न परेको छ स्वतन्त्रता । म अहिले सोचिरहेछु फेरी ति बुढाबुढिलाई भेटे भने धन्यवाद दिने छु ता कि मेरो मानसिकता
बदलिदिएकोमा ।
।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।
म अहिले सम्झना सकिरहेको छैन । कि एउटि पाँच छ वर्षकी सानी बच्चिले त्यति राम्रो सँग नपट्याएको एउटा कागज र रातो गुलावको फुल दिई।
त्यो खोलेर हेर्दा केरमेर गरेर लेखिएको उनको नाम र गुलाफको फुल बनाइएको थियो । भर्खर एक वर्ष पुग नपुग बिद्यालय आएकी बच्चिले जम्मा क ख र a b c d सिक्दै होली । यत्रो ठुलो मायाको अर्थ र उपहार जो अर्थमा शब्दमा ब्याक्त गर्न शायद शब्द छैन ।
अहिले ति केटाकेटी सम्झिरहेछु । जो रातो फुल र अध्यारो अनुहार लिएर कक्षाकोठामा आएका थिए । साचो त यो हो की जब जब तिनिहरुलाई बिर्सने प्रयास गर्छु तिनै अनुहारहरु हातमा लालुपाते फुल लिएर अझै मलाई हात हल्लाई रहेका छन र हात अगाडि बढाएर भनिरहेका छन गुरु मोबाइल न ...............।
म लेख्दा लेख्दै सोचिरहेछु कि म रुदिन भन्ने मान्छे बिना खुशी रोए भने । रहरको खिलाफ वालुवा चाल्नु पर्छ भने र मन नलाग्दा नलाग्दै कसैलाई बिदाइको हात हल्लाउनु पर्छ भने हामी आँफैलाई सियोको टुप्पो जत्रो पनि आफैको अधिकार छैन। किनकी आफै स्वतन्त्रता खोसिन्छ र हामी अधिकार बिहिन भएर एउटा गुफाको जेलमा बन्दी छौ । पढाउदा पढादै स्वर सुक्छ भने ,हिड्दा हिड्दै खुट्टा गलेपछी ,खाँदा खाँदैको गास अड्के पछी हामी कती स्वतन्त्र छौ हेर्ने आँखा वरीपरी कचेरा लागेपछी के देख्नु ? यदी अधिकार नै थियो भने म रुनु पर्ने थिएन , ति बुढाबुढि बगरमा बेल्च्चा हैन एउता अफिसमा भेटिन्थे होलान् ,ती केटाकेटीले गेट भन्दा बाहिर निस्किएर मलाई भन्थे होलान् निस्ठुरि मास्टर ।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।
ः पुर्व खोटाङ ।
ःकहिले जाने ?
ः दुई महिना पछी ।
त्यस पछी बिसिर्ने होला ?
म निरुत्तर ठिङ्ग उभिरहे केहि सोच्न नसकेर ।
मलाई सानो उपहार दिदै रुन लागेको थियो उ । मैले बल्ल थाहा पाए । सम्मान नै प्रेम रहेछ जसले विश्वास र महत्वपूर्ण ठान्छ ।
मैले सोचेको थिए प्रयोगात्मक कक्षा शिक्षणमा आफनो लागि मात्र पढाउछु र राम्रो अंक ल्याएर पास गर्छु । तर त्यो भन्दा अगाडिनै फेल भएको रहेछु । जब म बाहिर मन बाधेर साथी पर्खदै थिए । आलो आँखा लिएर आएको थियो साथी र मलाई थाहा भयो भित्र कक्षाकोठामा खोजी हुदैछ एक हातले ताली बजाउन खोज्ने म आँफैलाई । हामी अलिक वर आइसकेका थियौ । एकभारी गर्हौ मनलाई मनले नै नाम्लो ,खकन र टेकुवा लगाएर यसो पछाडि फरकेर हेरेको हातमा लालुपाते फुल लिएर प्राय कक्षा एकका केटाकेटी हात हल्लाइरहेका थिए । म अनुमान लगाउन सक्थे तिनिहरु हामीलाई नै डाकिरहेका छन भित्र पटी बाटै गेटलाई नै अडेस लगाएर ।
।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।
लेख ,कबिता कथा , गजल आदि लेख्नलाई प्राय पार्क वा बन्द कोठानै काफी छ । तर मेरो साथीलाई मनहरी खोलाको किनार दौडनु छ साप्ताहिक पत्रिकाको स्तम्भको लागि लेख्न । र म पनि त्यही चाहान्छु । अब हामी मनहरी खोलाको किनरमा छौ ,म साबेल चलाउदैछु जुत्त र झोल नखोली कुनै लेखकको रवाफ देखाउदै । साच्ची भनौ त त्याहा पनि बस आङ्खनो स्वार्थ पुरा गर्ने हेतुले साबेला चलाऊदैछु । साथी सोधखोज गर्दै नोटबुकमा केही कुराहरु नोट गरिरहन्छ । म सुन्छु बस सुन्दै साबेल मात्र चलाउछु।
—बिहान कती बजेबाट काम गर्नुहुन्छ ?
बिहान छ बजे बाट ।
—कतिबेला सम्म?
साझसम्म।
—खान?
प्रश्न नसकिदै उत्तर आउछ –एक छाक ।
—कती वर्ष पुग्नु भो ?
त्यस्तै तीन बिसमा तीन घटि ।
—उहा नि? उनको श्रीमती तिर औलाउदै । .
त्यस्तै हो .......................
म जान्दछुकी ति बुढाबुढिले वालुवा चालिदिनाले कती मानिसका नयाँ घर बनेका छन बर्सौ देखी तर रमौली र प्रतापपुर गाउँ नै राप्ती खोलाले बगाउन लागिसकेको छ । उनिहरुको काँसले बारेर काँसले नै छाएको घर समेत । भगवान बिर्सेंर भन्ने हो भने त म फेरी गल्न थालको छु । थोरै आएको शान्ति पछी । जो छन तिनिहरु सर्वश्रेष्ठ छन । आफनो श्रममा थोरै भएपनी खुशी छन् । तर साहु पल्टिदाहरु उल्टै यो भएन र त्यो भएन भन्छन । दिनमा एक चोटि हातमुख जोर्नको लागि खप्दैछन हिउदको दिनभरिको घाम ,पसिनाको धारा ,रातको जिउ दुखाई बिहानको झिसमिसेमा मनहरी खोलाको चिसो पानीमा आछु छु छु छु ..................................................................................सम्झिदा पनि जिउनै सिरिङग हुन्छ । उनिहरु आफै भन्छन– हाम्रो सुख्खको खुशीको र रहरको यो काम होईन । रहर थियो हामीलाई पनि अग्लो घर बनाउने , मिठो खाने , राम्रो लाउने , यो फोहोर पानी पिएर हैन प्रसोधित रम खाने तर आफनो पक्षमा भाग्य र इस्वर नभए पछी जबरजस्ती बाध्न परेको छ स्वतन्त्रता । म अहिले सोचिरहेछु फेरी ति बुढाबुढिलाई भेटे भने धन्यवाद दिने छु ता कि मेरो मानसिकता
बदलिदिएकोमा ।
।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।
म अहिले सम्झना सकिरहेको छैन । कि एउटि पाँच छ वर्षकी सानी बच्चिले त्यति राम्रो सँग नपट्याएको एउटा कागज र रातो गुलावको फुल दिई।
त्यो खोलेर हेर्दा केरमेर गरेर लेखिएको उनको नाम र गुलाफको फुल बनाइएको थियो । भर्खर एक वर्ष पुग नपुग बिद्यालय आएकी बच्चिले जम्मा क ख र a b c d सिक्दै होली । यत्रो ठुलो मायाको अर्थ र उपहार जो अर्थमा शब्दमा ब्याक्त गर्न शायद शब्द छैन ।
अहिले ति केटाकेटी सम्झिरहेछु । जो रातो फुल र अध्यारो अनुहार लिएर कक्षाकोठामा आएका थिए । साचो त यो हो की जब जब तिनिहरुलाई बिर्सने प्रयास गर्छु तिनै अनुहारहरु हातमा लालुपाते फुल लिएर अझै मलाई हात हल्लाई रहेका छन र हात अगाडि बढाएर भनिरहेका छन गुरु मोबाइल न ...............।
म लेख्दा लेख्दै सोचिरहेछु कि म रुदिन भन्ने मान्छे बिना खुशी रोए भने । रहरको खिलाफ वालुवा चाल्नु पर्छ भने र मन नलाग्दा नलाग्दै कसैलाई बिदाइको हात हल्लाउनु पर्छ भने हामी आँफैलाई सियोको टुप्पो जत्रो पनि आफैको अधिकार छैन। किनकी आफै स्वतन्त्रता खोसिन्छ र हामी अधिकार बिहिन भएर एउटा गुफाको जेलमा बन्दी छौ । पढाउदा पढादै स्वर सुक्छ भने ,हिड्दा हिड्दै खुट्टा गलेपछी ,खाँदा खाँदैको गास अड्के पछी हामी कती स्वतन्त्र छौ हेर्ने आँखा वरीपरी कचेरा लागेपछी के देख्नु ? यदी अधिकार नै थियो भने म रुनु पर्ने थिएन , ति बुढाबुढि बगरमा बेल्च्चा हैन एउता अफिसमा भेटिन्थे होलान् ,ती केटाकेटीले गेट भन्दा बाहिर निस्किएर मलाई भन्थे होलान् निस्ठुरि मास्टर ।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।
ई
बिर्सने प्रयास गर्छु तिनै अनुहारहरु हातमा लालुपाते फुल लिएर अझै मलाई
हात हल्लाई रहेका छन र हात अगाडि बढाएर भनिरहेका छन गुरु मोबाइल न
...............।
No comments:
Post a Comment