छथर यात्रा सम्झनामा

-स्पन्दन साइला

वाउ.... हामी छथर जाने ।

            कति प्रफुल्लता कति रोमान्चकता एक वाक्य भरि वचपनमा आमाले मावल जाने भनेपछि खाना नरुचेजस्तै ।
 अघिल्लो दिन पत्रकार महासंघ सुनसरीको कार्यालय धरानमा दाजुहरु नवराज, भोजराज, सन्तोष नानाहरु सरिता, मनिता साथीहरु प्रेम, सबिन, रश्मीसग भोलि बिहान ५ बजे नै घण्टाघरमा भेट्ने वाचासहित छुटेका थियौ । त्यै टिमका केही साथीहरु म नगए नजाने भएकाले पनि म जानै पर्नेजस्तो भएको थियो । धरान देखि ९६ किमी उत्तर तेह्रथुमको पन्चकन्यामा हुन गइरहेको दोस्रो छथर साँस्कृतिक तथा पर्यटन महोत्सवमा । साच्चै नढँटुम् त हतार थियो मनमा छथर जानको लागि । त्यही र त अघिल्लो दिन नै व्यागप्याक गरेको थिए ।झोेला भित्र एउटा जम्फर अरु सामानको तुलनामा निकै ठूलो थियो । नवराज दाई र साथीहरुको जाडो सम्झिदै दिएको सल्लाहको सिरोधार्य नै हो जम्फर । व्यागभित्र ब्रसमन्जन, तौलिया, क्यामेरा, चार्जर पनि कोचे र केही आवश्य कपडा पनि । तीन दिन बस्नुपर्छ मैले सोचिहाले ।  फागुनचैतको मौसम धुलो पनि कम्ती उड्दैन । वाफ रे । मनभित्रै धुवाँधुलो उडाउदै भूमरी चल्यो ।, ख्वाङ् ख्वाङ् खोकी चल्यो बेस्सरी । केही त छुटेन यात्राको आवश्यक सामग्री फेरि एकचोटी दिमाग घुमाए ँ । क्यामेराको मेमोरी लाग्ने एडप्टर चाही भोलि बाटोमै किनँैला । ओच्छ्यानमा पुगिसकेपछि निदाउन अघि कल्पना गरे । छथरकी लिम्बुनी सोबिते सिरफुलै शिरबन्दी, बुलाकी मनमा एक प्रकारको चित्र बस्यो । लिम्बुनी भेषैमा कति राम्री देखिएकी मन किन हो कुन्नी अनौठो वेगले पुलकित भए झै भयो ।
    बिहानको ४ बज्यो ।
समयको जति धेरै ख्याल र महत्व भएपनि घडीको महत्व घट्दै गएको हो कि भन्ने बुझाइ केहीको रहेको छ । तर पनि धरान र घण्टाघर परिपूरक अर्थात धरानको भुटुकेन्द्र सम्झिनै पर्ने यो बानीको विकासमा छाप नै बसेको छ । जसरी आस्तिकहरुमा ईश्वरको छाप छ । घण्टाघरले ४ बजेको घण्टा हान्यो । ठ्याङ् ठ्याङ ठ्याङ् ठ्याङ् । म ओछ्यानमै तनक्क तन्किएर जुरुक्क उठे । मोबाइलको घडी हेरेर सम्भावित भ्रमको अन्त्य गरे । साँच्चै ४ बजेछ । अ, एउटा कुरा बिहान चाडो नउठेको पनि महिनौ बितेछ । हे निन्द्रादेवी मलाई माफ गर्नोस् मैले मनमनै भने । हा हा हा म आफै हँसे । पागलजस्तो । बाथरुम गए नुहाए र ताजा भए । ब्रस गर्दा गिजाबाट रगत आयो यो मेरो दातको नियमित र महत्वपूर्ण कामको सूचिमा नै परेको छ ।  बाथरुमबाट निस्केपछि नवराज दाईलाई कल गर्नै लागेको थिए । रश्मी जीको कल आयो ।
 “गुडमर्निङ ।” मैले अँग्रेजी छाटे । 
“मर्निङ । उठ्नुभयो ।” उताबाट आवाज आयो ।
 “अघि नै अनि तपाइ निद्रामै हो ?”  मैले भने ।
“हो” । फेरि उताबाट आवाज आयो । ल छिटो गर्नुस् भनेर मैले फोन राखे । रश्मी जी म सग निन्द्रामै बोल्दै हुनुहुन्थ्यो । पछि नवराज दाइसग सम्पर्क भयो । म पौने पाँच बजे नै घण्टाघर पुग्दा रश्मी र सबिन जी घण्टाघरको गेट छेऊ मै उभिरहनु भएको थियो ।  हामीले भेटघाट ग¥यौँ । अलि मास्तिरको चौतारीमा दाइहरु भोजराज,गोविन्द ,नबराज ,लक्ष्मण हुनुहुन्थ्यो । सन्तोष दाइ र सरिता नानालाई केहीबेर कु¥यौ । दाइहरु भैरव आङ्ला दाइसग सम्पर्क भएकोले हाम्रो सवारीसाधन अलि बेर गरेर भएपनि सवाघण्टापछि मात्र आयो । यो कुनै आश्चर्यको विषय नै थिएन । हामी एकदम निपूर्ण छौ । पर्खिन र पर्खाउन । साँस्कृतिक कलाकार र आयोजक पनि त्यही बसमा चढेको हुनाले बस पहिले नै भरिएको भएपनि कोचकाच बस्यौ । हाम्रो त खाली भूई तानेर बस्ने बानी छ । गाडीको २ नम्बर गेयर लागायो प्रतिघण्टा २० किमिको दूरीमा हामी उकालो हुइकियौ । घ्याच्च । गाडी रोकियो । हामी छाताचोक पनि पुगेका थिएनौँ । फेरि केही थान मुलाको सिन्की कोचे झै मान्छे कोच्यौ । बसमा भिड नै भएपनि  हामी त्यतिबेला चाहि साँच्चै रोमान्चित थियौ जतिबेला पेट्रोलपम्प देखि  भेडेटारसम्मको उकालो जबजब चढ्दै गयौ । धरानलाई तलतल छाडेर नागबेली बाटो उक्लिदै थियो । धरानमा केही दिनदेखि बिस्तारै बढेको गर्मी परपर भाग्दैथियो । भेडेटार पुग्दा करिब बिहानको सात बजिसकेको थियो ।  हामी चियानास्ताका लागि जब ओल्र्यौ बसबाट एक्कासि माथितिर नाम्जेले सुनको सूर्य बोकेको थियो तर कति पनि गह्रौ नमानी  । हामी मटर र चिउरा टोक्दै आधा घण्टाजति बस्यौ  । “ल सबै पत्रकारले फोटो खिच्ने” उर्दी नै जारी भयो । त्यतिबेलाको नाइके सन्तोष दाइको । सबैले एकअर्काको फोटो खिचे । मैले फोटो खिच्दा उत्तरतिरको हिमालले घुम्टो छोप्नै लागेको थियो । खै कुन्नी सर्माएर हो कि ....  । सबैभन्दा बढी तस्बिर चाहि सन्तोष दाइको सबैको क्यामेरामा कैद भयो कि ? अँ साँच्चै प्रेम जीको पनि  । हामीमध्येका धेरै पत्रकारले “बाइबाइ धरान , हेल्लो हाइ छथर” भनी सबैले फेसबुक स्टाटस अपडेट गरिरहँदा भेडेटारको नागबेलीले हामी फर्कने पर्खाइमा इन्तजार गरिरहे जस्तै प्रतीत हुन्थ्यो । 

भेडेटारदेखि तम्मोरसम्मको यात्रामा यात्रा र महोत्सवको विषयमा कसले के लेख्ने भनेर चर्कै बहस भो । धेरैले न्युज र फिचर लेख्ने भए, मैले जोडले भनेँ, “यात्रा संस्मरण ।”  लिम्बुनी सोबितेको गाउँमा पहिलो पाइला नै मेरो लेखनका उर्जा बन्यो । यो भन्दा अघि यस्तो कुनै अवसर नै मिलेको थिएन । यस्तो सुनौलौ अवसर मिलाइ दिने छथर समाजलाई साधुवाद । धनकुटाको हिलेमा अवस्थित विश्वको सबैभन्दा ठूलो तोङ्बा देख्दा लिम्बुगाउँको तोङ्बा सम्झेर नवराज दाइ र सन्तोष दाइ खुसी भएको अनुमान लगाएँ ।
खाना खान दिउँसोको १२ बजे सिधुवा पुग्यौँ कि ? बाटामा धनकुटाका तीन पत्रकार दाइहरु धराने पत्रकारको जम्बो टोलीमा मिस्सिएका थिए । खाना खान बस्दा प्राय सबैले दुई चोटि हात धोए । खानका लागि बा“च्ने नभएर बाँच्नका लागि खाने भएकाले पनि होला, जोडले कराएर मैले खाना मागे।  खाना आयो । तरकारी आएन । तरकारी आयो अचार आएन । अचार नै नखाऊँ कि भन्ने विचार गरेँ । अचार आयो पानी आएन साँचो चाहिँ यो हो कि कसैलाई चाहि केही आएन । यात्राको त्यो रिस उठ्दो तर एकदम गजबको क्षण थियो ।  मनिता नानाले तल्लो टेबलबाट मलाई सुटुक्क चिहाउनु भयो ।खाना खाएर फोटो खिच्यौँ । सन्तोष दाइको खै कुन्नी के गाउँलाई व्याकग्राउन्ड बनाएर । 

सिधुँवाबाट बस कच्ची बाटो मोडियो  । जंगल,साँघुरो बाटो , हिलो , धुलो, ओरालो  आम्मै नि बस त झन्डै दुई चोटी पल्टेको । शुक्रबारे बजार छेऊछाऊमा जंगल राताम्मै हुने गरी दुलही जस्तै सजिएकी पहाडले शीरमा गुराँस फुलाएकी थिई । त्यो रंग चोर्ने काइदा मैले ठम्याउनै सकिनँ । पहाडका जंगलभरि गुराँस फुलेको देखेर मभन्दा अघिल्लो सिटकी सानी बहिनी चिच्याइन कति धेरै गुराँस । जसले पहिलोचोटि पहाड जाँदा गुराँस देखिन्, मैले एकचोटी विगत सम्झेँ । १५ वर्ष अघि मधेस झर्दा पुस्तकमा देखेको बस गुडेको त्यो कुद्ने बसभित्र चढ्न पाउँदा एकछिनलाई म आफैँलाईसमेत बिर्सेको थिएँ । पहाड घर फर्किएपछि कसरी गाउँका र विद्यालयका साथीहरुसँग अँगालो मारेर साच्चैको गुड्ने बसमा चढेको कुरा भनेको थिएँ । के ती सानी बहिनीले पनि मजस्तै गुराँको बारेमा त्यसै गरी गरिन कि ... ?

शुक्रबारेदेखि अलितल बस झरेपछि । बस घ्याच्च रोकियो । ड्राइभर अघिको सीसा अबिर र फूलले रातै रंगियो । के हामी चढेको बस देउता हो ? मैले सोचेँ । एकजोडले सम्झिएर बसबाट ओर्लेँ । बस पहिलोपटक गाउँ पुग्दै थियो । बडोधुमधामका साथ स्थानीयबासीबाट पूजा भयो । मैले पनि भनि दिएँ जय बाबा विश्वकर्मा ।
 हाम्रो बस करिब ३ बजे पन्चकन्या पुग्यो । छथर समुदायको थाकथलो र हाम्रो गन्तव्य स्थान पनि । पोखरी, वराह मन्दिर, माथितिर गढीथुम । लिम्बू समुदायले सुँगुर भनी वराह देउता खेदेपछि हालको वराहक्षेत्रमा आएर विलय भएको छुट्टै किम्वदन्ती पनि रहेछ । केहीछिन पछि महोत्सवको औपचारिक कार्यक्रम सुरुभयो । सिक्किम सरकारको पूर्व चिफइन्जिनीयर तथा भारतीय लिम्बू महासंघका सभापति यसआर खजुम पनि आमन्त्रित पाहुनाका रुपमा पाल्नु भएको रहेछ । औपचारिक कार्यक्रमसँगै स्थानीय विभिन्न जातजातिका साँस्कृतिक नृत्य र झाँकी प्रदर्शन हुन थाले । लिम्बू जाति जातीय भेषभूषामा सजिएको लिम्बुनी सोल्टी र सोल्टिनीले च्याब्रुङ बजाउँदै पालाम भन्दै एकअर्काको हात समाएर नाचेको धाननाच र नाचिने त्यो नाच साँच्चै किरात भूमिको अनादि कालदेखिको संस्कृति हो । हामीले गर्व गर्ने बिषय । हामी मध्ये धेरैलाई पश्चिमी सँस्कृतिदेखि व्याकुल भएकालाई सितल छहारी नै हो । धान नाच, मारुनी नाच, धामीझाँक्री नाच, पन्चेबाजा, बालुन, संगिनी, भजन मण्डली छोटि गाव मे धेर सस्कृति तरह प्रत्येक एक से एक साँच्चै हामी किरात भूमिमा थियौँ । जहाँ आदिम कालदेखि नै कुनै विषयमा विभेद छैन । गाउँमा भएको महोत्सवमा पनि हजारौँको उत्साहजनक भीड । हामीहरुले यस विषयमा कानेखुसी नै ग¥यौँ । केहीछिनको कार्यक्रमको रिपोर्टिङपछि टिमबाट नानाहरु सरिता, मनिता दाईहरु भोजराज, लक्ष्मण थापा र रश्मी जी त्यही दिन धरान फर्कनु भयो । प्रेम जी र गोविन्द दाइ फर्कने भएपनि गाडीमा नअटेपछि अन्ततः हामीसँगै बस्नु प¥यो । बेलुकी खाना र बस्नको समस्या भएपछि भैरव दाइले गाउँ निस्कन भन्नु भयो ।  एकघण्टा जति हिँडेर गाउँ आइयो ।  रातसाँझ । बेलुकीको खानासँगै दिएको अकबरे खोर्सानी सम्झँदा मेरो जीब्रोमा अझै पनि आगो लागे झैँ हुन्छ । सुत्नु अघि दाइहरुको फर्माइसमा केही गजल र कविता पाठ गरेँ । खासमा निदाएका साथीहरु पनि बिउँझने गरी पत्रकारिता र साहित्यका विषयमा दाइहरुसँग चर्को बहस गरियो । हामीले पन्चकन्याको पर्यटनको विषय सम्भावना र चुनौतीका बारेमा पनि गफियौँ । त्यहाँको ऐतिहासिक थुम, पोखरी, गुफा, मन्दिर आदिले आन्तरिक र बाह्य पर्यटकलाई आकर्षण गर्न सक्ने निक्र्यौल निकाल्यौँ । यदि होमस्टेको व्यवस्था गर्ने हो भने । त्यति बेलाको रात्री भोज सम्झन योग्य थियो र छ पनि ।
            बिहान कार्यक्रम स्थल पुग्दा भैरब आङला दाई बाहेक सुनसान देखेपछि हामी समयको फाइदा लुट्न थुमतिर चढियो मकालु टेलिभिजनका  गजेन्द्र दाइलाई रिर्पौटिङमा साथ दिदै ।

हामीले त्याहाको वस्तुगत अध्यायन र इतिहासको बारेमा थोरै  बुझ्ने मौकालाई फुत्कने अवसर दिएनौ । त्याहाको बुज्रुकहरु संगको कुराकानी पछि हामी कार्यक्रम स्थल पुग्दा कार्यक्रम सुरु हुनै लागेको थियो । दोश्रो दिन फर्कन खोज्ने नवराज दाई र साथिहरु म नफर्किने भएपछि धनकुटाका दाईहरु र गोविन्द दाई फर्किए । बेलुकी तीन बजेपछि स्थानीय कलाकार र राष्ट्रिय स्तरका कलाकारहरुको बेजोड प्रस्तुतिले स्टेज तताएपछि बल्ल तात्यो पन्चकन्या महोत्सव । गीतको तालमा मर्किएका लिम्बुनी सोल्टिनीहरुको धेरैजसो दृश्य मैले मकालु टेलिभिजनको क्यामेरामा कैद गरेँ । सविन जी र प्रेम जी फोटो खिच्नमै व्यस्त देखिन्थे । सन्तोष दाइ त सोल्टिनीहरुसँग नाच्न मै व्यस्त छमछमी । भैरव दाइ हाम्रो मुभमेन्ट देखेर मुसु्क्क हाँस्नु हुन्थ्यो । साँच्चै त्यो दिन रमाइलो रह्यो । बेलुकी जलपान र खानपानसँगै  राम्रै भयो । सुत्नका लागि दोस्रो दिन पनि हाम्रो समस्या जस्ताको तस्तै थियो । सविन जी आफन्तकोमा गएकाले प्रेम जी र म सुरक्षाकर्मीको सेल्टरमा घुस्रन पुग्यौँ । सबै जनाको झोला बोकेर

सुत्नचाहिँ राइफल सिरानी लगाएर सुतियो ।


               बिहान उठेर फोन गर्दा हामीले थाहा पायौँ । दाइहरुको त पन्चकन्या स्कुलको चिसो वरान्डामा पो सुताइ भएछ । त्यो पनि गजब भयो पन्चकन्याको सम्झना स्वरुप । छेलो हान्ने प्रतियोगितामा पत्रकारको सहभागिता जनाउँदै १५ फुट हानेँ । तर त्यो जितका लागि पर्याप्त थिएन । मानौँ त्यो छेलोले मलाई नै छेलो हानिरहेको थियो । महोत्सवको समापन पछि फर्कने तयारीमा जुट्यौँ । बसमा मान्छे जाँदाभन्दा आउँदा झन थपिएका थिए । कोचिएरै भएपनि बसियो । सायदै विरलै मात्रामा यस्तो कोचिएको यात्रा गर्नुपर्ला । बसको झ्याल साइडमा मेरो सिट भएकाले केही राहतको अनुभव गरेँ । बस जब चल्न थाल्यो । सम्पूर्ण छथर बासीले हामीलाई हात हल्लाएर विदाइ गरे । जसरी स्वागत गरेका थिए । बडो सम्मानका साथ  ।

वास्तवमा गाउँको स्वागत र विदाइमा रमाइलोमा मिसिएको नरमाइलोले कालान्तरसम्म पनि त्यो यादको अविस्मरणीयता कायम राख्दो होला । मैले पनि बसबाट टाउको निकालेर हात हल्लाएँ । अलिपरबाट छथरका सोल्टिनीहरुको हावामा उड्दै आएको मायालाई अन्जुली भरी मुठ्याएँ । अनि मनभरि भरेँ । सायद कुनै दिन छथरको र तपाईँहरुको माया पाउन सक्छु कि सक्दिनँ भन्दै  । बसले गति लियो । सोल्टिनीहरु क्रमशः आँखाबाट ओझेलिँदै गए । बाटाभरि हामी चढेको बसमा फूलको वर्षात भइरह्यो ।