समिक्षा

निरज साम्पाङको “अकविता” भित्र

-स्पन्दन साइला

-निरज साम्पाङ

१. आमुख ः

घामहरु
अभाबले अनी
अबसर नपाउदा
जुनाकिरी बने
जुनकिरी खै कसरी ? घाम बन्यो   (घाम र जुनकिरी ,पृ ः५१)
    नेपाली साहित्यमा बिक्रिको हिसाबले कम पढिने बिधामा दजिर्एको बेला कबिता बिधा लिएर अहिले कबिताको फाटमा ‘‘अकबिता‘‘ सहीत  युवाकबी निरज साम्पाङ देखा परेका छन । एक प्रसिद्ध भारतीय कवि केदारनाथ सिंह भन्छन.‘‘हो, कविता बिक्तैन । यो नै यसको ताकत हो । यसलाई खरिद गर्न सकि“दैन ।‘‘ यहि मानेमा कवितामा प्रयोग सहित शक्तिशालि पाच हरफे कविता सग्रह हो ‘‘अकविता‘‘ खोटाग जन्मथलो भइ साम्पाङ  रोजगारिको शिलशिलामा दक्षिण कोरीया रहदै आएका छन् । यो उनको पहिलो साहित्यिक कृति हो ।
    उनका कवितामा विभिन्न जीवन र जगत सम्बन्धि विभिध अनुभुति र आयामहरु साथै बैदेसिक रोवगारीमा भोग्नु पर्ने र भोगेका कथा व्याथालाई जीवन्त उतारेका छन् । ग्रामिण जीवन,अतीत र वर्तमान जीवन,व्यथिति,परदेशी जीवनका भोगाई उतार चढाबलाई ऐना जस्तै छर्लङ उतारेका छन् ।  समानता, स्वतन्त्रतालगायत विविध नेपाली सन्दर्भ र प्रसङगलाई समेत कवितात्मक बान्कीमा उनिएको छ । यस्तैगरी यिनका कवितामा विविध सन्दर्भबाट वर्तमान युगीन भयावह, दर्दनाक, विसङगत र अस्तव्यस्त परिस्थितिको चित्रण्ँ पनि गरिएको छ । समाज, राष्ट्र, अन्तर्राष्ट्र आदि सन्दर्भको स्वाभाविक वणर््ँन गरिएको यस कृतिलाई कवितात्मक यात्रावणर््ँन मान्न सकिन्छ । यस्तै नेपाली राजनीति  Ôेत्रमा देखिएका विकृतिलाई पनि कविले कविता मार्फत प्रष्ट रुपमा औल्याएको छ ।
    कविताका शब्द, शब्दावली, बहुआर्थी, सहचार विन्यास पाठकलाई सरल र छोटा लाग्नुका साथै कवितात्मक विशाल आयतन बोकेको पाइन्छ । उनको कविताको विविध विÈयवस्तुमा कतै स्थानीय रङगको चित्रण्ँ पाइन्छ त कतै मान्छेका विभिन्न चरित्रको उद्घाटन गरेका छन् ।

 २. कविताको विÈयगत वर्गीकरण्ँ ः
    कवि साम्पाङको कवितासङग्रह अकविता भित्र डुबुल्की मार्दा विभिध आयाममा   वस्तुतः हामी चार विÈयवस्तु पाउ“छौं–
    क. व्याग्यत्मक
    ख. स्थानीयता
    ग. जीवन र जगतको चिन्तन र
    घ. देशभक्त यूवा

 २.क. व्याग्यत्मक  ः
    यस संग्रहका कवितामा कविले राजनितिक अस्थिरता,केन्द्रिकृत प्रणालि,सरकारको गैर जिम्मवारीपन  प्रति तिखो व्याग्य प्रहार गरेका छन । जुन जागी आए पनि कानै चिरेको भाषा शैलिमा नेतृत्व पंतिलाई व्याग्य गर्दछन् । साथै तन्त्र र वादको साहारा लिएर ठगीखाने प्रवृति प्रति छेड हानेका छन् ।
२.ख.  स्थानीयता ः
    कविले आङ्खनो माटोलाई र स्थानियतालाई कवितामा प्राथमिकत्ता दिएका छन । यो उनको सुन्दरताको पक्ष हो । स्थानियतामा सस्कृति र सस्कारको प्रभाव पाउन सकिन्छ । साम्पाङको कविता मात्र सस्कृति र सस्कारबाट कसरी अक्षुतो रहन सक्थ्यो र ? मौलिकताको नजिक रहेरले सुनमा सुगन्ध रहेको छ ।
२.ग. जीवन र जगतको चिन्तन ः
    साम्पाङको कविताको मूल चेतनामा वर्तमान जीवन र जगतबारे विभिन्न सन्तुष्टि र असन्तसष्टिको भाव व्यक्त गरेका छन् । तथापी पनि  जीवनमा कविले कतै सुख–शान्ति, सञ्चो भोगेका छैनन् । यो कुरा स्वयम कवि आफ्नो मुलुकबाट रोजगारिको सिलसीलामा कोरियाकम रहनुले पनि वास्तवित्ता थाहा हुन्छ ।
२.घ देशभक्त यूवा .ः
    कवितामा कवि देशभत्तिले ओतप्रोत भरिएका छन् । सम्पुर्ण युवालाई एकजुट भएर आफ्नै देशमा पसिना बगाउन आग्रह गर्दछन् ।देशको अस्थिरताको बाबजुद पनि कवि आफै उठ्नु सन्देश दिन्छन् ।सम्पुर्ण पुराना र थोत्रा आशा भत्काएर नया निर्माण गर्नु पर्ने कविको ठम्याई छ ।
३. कविताको संरचना ः
     वर्तमानमा समयमा लामा,अति लामा, क्लिष्ट र दुµह कविताबाट असन्तुष्ट साधारण देखी आमपाठकका निम्ति कवि साम्पाङका कविता  सरल, सहज सुबोध्य छन् ।कविता छोटा ,सरल र सरलचिन्तन भएर पनि कवितामा एक सुन्दर र कलात्मक प्रयोग हो यो अकबिता । जीवनका विभिध आयामहरुलाई सुन्दर तरिकाले पाच हरफमा अभिव्याक्त गरिएको  छ ।
    सामान्यत कवितामा सरचनात्मक या ठोस मुर्त रुपमा अन्त्यानुप्रास सहित सोझै प्रथम हरफबाट  उठ्ने प्रसगले चौथो हरफ सम्म पुग्दा चरम विन्दुमा पुगेको पाईन्छ । पाचौ हरफ सम्म आईपुग्दा जीवन ,जगत सम्बन्धिका विसंगति,असगति,बिडम्बना, व्याथाहरु र चित्कार छततछुल्ला अभिव्याक्त भएको पाईन्छ । हाम्रो आफ्नै जीवन र जगतको अनुभुतिलाई टपक्कै टिपेर विभिन्न भाव, बिम्ब, प्रतीक, अलङकार खिपेर  शब्दलाई कलात्मक फूल–बुट्टा भरेर चिरिच्याटट् बनाएइएको नया कवितात्मक शिल्पी रहेको छ । कवितामा शास्त्रियता ,भाषाको धुमाउरोपन र लम्बियता भन्दा टाढा रहेर पनि मुत्त,लालित्यता, सटिक ,सुुन्दर र शक्तिशाली कविता रचना गर्न सकिन्छ भन्ने यो गतिलो उदाहरण हो । कविता माथि कवितालाई प्रयोग गरेर अकविता भनिरहेको अवश्थामा यो एउटा झटारो सिद्ध भएका छ । कि अकविता यस्तो हुन्छ ।
४. कवितामा अन्तर्पाठ ः
    कविताभित्र कुनै न कुनै रुपमा अर्काे प्रसग या सन्दर्भ जाडिएको हुन्छ । यसरी कविताभित्र विषयबस अर्को कुनैपनि सन्दर्भमा प्रसगबस आउने कथा, उपकथा, पात्र, प्रसङग, विÈयवस्ततु ,धट्नाहरु आदि जोडिएर आउने विषयवस्तु नै अन्तर्पाठ हो । अन्तर्पाठ मिश्रण, घुलित र पुनघुलति रुपमा आउछ ।  कवि साम्पाङको केही कवितामा इतिहास, भूगोल,  नोस्टाल्जिया, संस्कृति, राजनिती,प्रकृति, अर्थतनत्र आदि मिश्रीत, घुलित र पुर्नघुलतिका रुपमा आएका छन् । कविले आङ्खना कविताहरुमा संस्कृतिपरक, भूगोलपरक, इतिहासपरक, अर्थतनत्रपरक, इत्यादि अन्तर्पाठहµको प्रयोग गरेका छन्। श्रवण मुकारुङको ”बिसे नगर्चिको बयान” कवितामा ईतिहासबाट लिएको पात्र बिसे नगर्चिलाई विÈयवस्तु बनाइएको छ ।

जहा फहरिन्छ चन्द्रसुर्य
जहा“ खेल्छ काडेभ्याकुर
जहा“ हास्छ सगरमाथा
जहा“ अटुट छ बिरहरुको गाथा
बुद्ध , ईतिहास हेर त्यही जन्मे गौतम बुद्ध  (बुद्ध ,पृ ः५७ )

५. कवितामा शब्दप्रयोग ः
    कवि निराज साम्पाङले कवितामा अ“ग्रेजी, सस्कृत,झर्रा नेपालि र साम्पाङ राई शब्द–शब्दावलीको प्रशस्त प्रयोग गरेका छन् । जस्तै अ“ग्रेजीमा पिक ,मेस , सेकेन्ड,कर्ली, ह्यान्ड,बाईक, वाईफ,नाईफ,प्रोफाईल,ट्वाईलेट,पर्फुम ,फरवरि, डबल, डिजाईन, फिजियो, थेरापी, टाईम्पास, न्युज ,कन्क्रिट इत्यादि शब्दहµ पाइन्छन्, जुन शब्दहरु अहिले नेपालि भाषामा सामान्य रुपमा प्रयोग गर्ने गरिन्छ । उनले साम्पाङ राईका शब्दलाई पनि उत्तिकै उत्साहक प्रयोग गरेका छन्। सलचेउ, चाचायसची, सलछानी एमाएपा,फुपामुमा, वुमीडुमे, जस्ता साम्पाङ राई शब्द प्रयोग भएका छन् । कवितामा सस्कृत शब्दको तेतिकै मात्रामा प्रयोग गरिएका छन् भने न्यूनतम पूर्वेली भाÈिकाका झर्रा शब्दहµको सार्थक प्रयोग  पाइने यस कविता सङग्रहमा तत्सम, साम्पाङ र   अङ्ग्रेजी शब्दको  ठाउ, ठाउमा प्रयोग पाइए पनि त्यो सहज र स्वाभाविक छ ।

६ अलङकार योजना ः
    यस कविता सङग्रहका कवितामा अन्त्यानुप्रास, उत्प्रेÔा, उपमा, रुपक जस्ता साहित्यका प्राकृतिक अलङकारहरुको योजनाले भाÈिक सौन्दर्य प्राप्त गर्न सकेको पाइन्छ । सीधा सीधा विचार र प्राकृतिक सटिक अलङकारको प्रयोगले भावलाई र भावले विचारलाई कुनै अवरोध वा Ôति नपु¥याएकोले कवितामा विचार र भावको सन्तुलन र सम्योजन दहे पाउन सकिन्छ । कवितालाई कुशल अलङकार योजनाले  सुन्दरता प्रदान गरेको छ ।

७ सुझाव ः
     सबैजसो कविताहµ सरल, सहज र सुबोध नै छन् । यस कृतिको कागजको गुण्ँस्तर पुस्तकको आवरण्ँसज्जा, छपाइ आदि सबै उत्कृष्ट कोटिको छ । छोटा कविता लेख्नु जति सजिलो लाग्छ तेतिकै आमपाठकले बुΣने भाषामा लेख्नु गाहे छ । कवि स्वयमले शब्द, अलङकार,प्रतिक, अन्त्यानुप्रास, उत्प्रेÔा, उपमा, रुपक जस्ता विषयमा ध्यान दिने हो । अझै ”अकविता”आफैमा प्रयोग भएको निरन्तरताको आवश्यत्ता हुन्छ ।

८ अन्त्यः
    समग्रमा भाÈिक प्रयोगको नौलो बान्की पाइने यस सङग्रहमा स्वच्छन्द चेतनामा लालित्यपूणर््ँ र समानान्तरता अन्त्यानुप्रास भाÈाशैलीय विन्यास विधानमा कविता लयात्मक गुण्ँयुक्त  छन् । उनले जति लेखिरहेका छन् त्यो सुन्दर छन् तर जति लेखिरहेका छन् त्यो प्रयाप्त हैन । थोरै शब्द खेलाए धेरै कुरा भन्न खोज्नु निश्चय पनि सजिलो काम भने होइन तर कविले यसमा जागर देखाएका छन् । अतीत र वर्तमानको तुलना, अनिश्चित भविष्य, मृत्यु आदिको अभिव्यञ्जना गरिएका यिनका रचनामा विवाह सम्बन्धी भिन्न र नवीन दृष्टिकोण्ँ अघि सारिएको छ । ‘‘खुल्ला जेल हो विवाह ।‘‘ राजनीतिक चेतना स्तर माथि नउठ्दा हामि कसरी फुस्रा ओठ लिएर बाचिरहेका छौ भन्ने यथार्तलाई रमेत उजागर गरेका छन् । अझै पनि कृषि प्रधान देशका हामी कृषक मङसीर र जेठ दुवैमा आधा पेट लिएर बाचेको जस्तो प्रसङगको कारणले ‘‘अकबिता‘‘ रसस्वादनमा गम्भिर बनाउछ ।

मंसिर न जेठ
आधा पेट
नबढ्ने रेट
चङ्गा चेट
किसान, केही बोल किसान ।   ( किसान,पृ ः२४)

  
कृतिः अकविता (कविता सग्रह)
जम्मा पृष्ठः ८८
मूल्यः १०१
प्रकाशकः मुना राई (२०७१)

-धरान,सुनसरी