माया गर्छु तिमीलाई म

— स्पन्दन साइला 

माया गर्छु तिमीलाई म

मेरी प्रियसी तिम्रो आमाले जत्तिकै तिमीलाई माया गर्न नसकुला तिम्रो पिताले जत्तिकै तिम्रो हर आवश्यत्ता पुरा गर्न नसकुला तिम्रो दाज्युले जत्तिकै अभिभावकत्व देखाउन नसकुला तिम्रो भाई बहिनी जस्तै लुकिछिपी, सिन्किधुलो,डोरीनाघी र स्टाचु बन्ने खेल तिमी संगै खेल्न नसकुला तरपनि , बेसुमार माया गर्छु तिमीलाई म जिन्दगीभर तिमी संगै बाच्न चाहान्छु तिम्रो कारणले हैन तिमी संगै बुढो हुन चाहान्छु म ।।।। सुखै सुखः पनि दिन सक्छु भन्दिन जरुर भन्छु हर दुखःसुखमा तिम्रो साथ हुन्छु तिम्रै हात समातेर डाडापाखा घुम्छु हाम्रो सानो झुपडि हुनेछ सानै संसार पनि जे पाक्छ झुपडिको चुल्हामा तिमी संगै बसेर प्रत्येक गास मिठो मानेर खान्छु म तिमी संगै दुखः बाडन चाहान्छु म तिमी संगै सुुख बाडन चाहान्छु बेसुमार माया गर्छु तिमीलाई म जिन्दगीभर तिमीलाई माया गर्न चाहान्छु तिम्रो कारणले हैन तिमी संगै बुढो हुन चाहान्छु म ।।।। यो चादनी , यो तारा यो झिलिमीलि शहर यी जस्तै सुन्दर सफर कसरी हुन्छ भनेर भन्न सक्छु तिमीलाई म जीवन काडा र फुल दुवै हो भन्छु असली गुलाफ जस्तै भुल्दिन म तिमीलाई न कल्पना सम्म गर्न सक्छु एकै छिन दुर भएपनि मेरी प्रियसी बेसुमार माया गर्छु तिमीलाई म जिन्दगीभर तिमी संगै हास्न चाहान्छु तिम्रो कारणले हैन तिमी बुढो हुन चाहान्छु म ।।।। दुनियाले जस्तै देउराली र देउता छोएर झुक्याउनुलाई तिम्रो माथ छोएर वाचा कसम खादै आकाशको जुन तारा टपक्कै टिपेर तिमिलाई सजाउछु भन्दिन म ति पुरानो ख्यालको मान्छे जस्तै मेरो अगाडी तिम्रो त्यो उज्यालो शिर झुकाउनु पनि भन्दिन बेसुमार माया गर्छु तिमीलाई म जिन्दगीभरको लागि तिमी स¨ नाता गास्न चाहान्छु तिम्रो कारणले हैन तिमी संगै बुढो हुन चाहान्छु म ।।।। सोना चादी हिरामोती वाला झुम्का पाउजु औठि न कहिले थिए न हुनेछ मेरो पास न त कहिल्यै दिन सक्नेछु तिमिलाई मिठो मुस्कान र एकपाते रोटि टक््रयाउछु तिमीलाई सोधी सोधी हो यसरी नै मेरी प्रियसी बेसुमार माया गर्छु तिमीलाई म जिन्दगीभर तिमी संगै नाच्न चाहान्छु तिम्रो प्यारो न्यानो साथ संगै
तिमी संगै बुढो हुन चाहान्छु म ।।।।

https://soundcloud.com/spandan-saila/hexuhgfv0sk8

आप्पुई बन्द -शुत्रकथा

 

                                                                                                                                                                                                                                     -स्पन्दन साइला  

                                     ..................नेपाल ........................

नेपालमा आर्थिक  बिकास र अौधोगिक् क्रान्ति गर्न नसकेको भनेर नेपाल सरकारलाइ नालायक सरकार घोषणा गर्दै नवसमाजवादको दस्ताबेज बोकेर हिंड्ने प्रगतिशिल भनिने ३३ दलको प्रमुखहरुले पाच बुदे माग सहित पाच दिनको नेपाल बन्दको घोषणा गरे । 

१ , यातायात ब्याबसायीहरुबाट लीने चर्को भाडामुल्यदर अती महँगो भएकोले त्यसप्रती सरकारले उदारता देखाउनु पर्ने ।  

२ , सिक्षन सस्थामा हुने सैक्षिक माफियाको रबैया पूर्ण रुपमा नियन्त्रन गर्नुपर्ने । निजी सिक्षनसस्था प्रती उदार निती अपनाउनुपर्ने ।

३, केन्द्रिक्रित राज्य सम्रचना प्रनालीलाइ विकेन्द्रिकरन गर्दै छुट्टाछुट्टै राज्य सम्रचना निर्माणको लागि वार्ताको बातावरण बनाउनु पर्ने ।

४, सुकुम्बासीलाई आधारभुत गास,बास ,कपास, शिक्षा आदिको पूर्ण ब्यबस्थापन सरकारले गर्नु पर्ने ।

५, नेपाल भारत सिमा बिवाद सम्बन्धी मुद्धा  छिटो टुंगो लगाउनु पर्ने साथै सुगोली सन्धि खारेज गर्नु पर्ने  ।

पाच बुदे मागपत्र पढिसकेर कसिलो मुठ्ठि कसेर नेपाल बन्द कार्यक्रमका सम्योजकले अभिवादन गर्‍यो । संगै तालिले कार्यक्रमा स्थल गुन्जायमन भयो ।

बेलुका धरानको भानुचोकको माथिल्लो पटिको गल्लिमा नाम मात्रको धनीलाल दिनभरी बन्दको कारण रिक्सा चलाऊन नपाएपछी बेलुकी नुनतेल किन्ने पैसा श्रीमतीको हातमा राख्न नसकेर श्रीमतीको तमासको गाली खाए पछी आफु सँग भएको पैतिस रुपैयाको खोयाबिर्के लाइसके पछी बरबराउन सुरु  गर्‍यो । 

- कसले बेच्यो टनकपुर र कोशी ?

- कस्ले गर्‍यो दस बर्ष गृहयुद्ध र बनायो सुकुम्बासी ?

- कस्ले उठायो जबरजस्ती चन्दा र बढायो माफिया ?

साला गाडी जलाउने ति भोको बस्नु पर्ने मैले ?कुनकुनलाई भाग पुगेन साला मुलाहरु मेरो छाला उतारेर भाग लगाउ ।  

                    ........................ढोका .........................

- नाम के हो ?

- फुलमाया । 

- आच्या यो मोड्रेन जमानामा पनि फुलमाया । 

- नाम चाहिएको  कि काम ?

- काम पनि नाम पनि नि मैया । बरु कती पो हो ?

- दुइ हजार मात्र हो । त्यसमा सबै मेरो । 

- अली बेसी भएन र भन्या ?

-  यो महंगी चाँही कस्ले खाने तेसो भए ? 

-  धन्दामा आको कती भो ?

- पहिलो पटक , भर्जिन ।  छिटो गर्नुस् अर्को कस्टमर वेट गरिराछन । 

- पहिले धोकाको चुक्कुल त राम्रो सँग लगाउ ।

              ...................नयन ....................

भनिन्छ प्रेम आँखा बन्द गरेर गरिन्छ नकी खोलेर । प्रेम त दिल खोलेर गरिन्छ । यो त कानुन जत्तिकै अन्धो हुन्छ।  माया या अझ बेसी भनेर भनिन्छ प्रेममा न जात हेरिन्छ न उमेर न भबिस्य । धरानको बुढासुब्बा मन्दिरको बासमा दुई प्रेमिले एकार्काको नाम लेखेर साझ अबेर सम्म मन्दिरको पुर्व पत्टिको अन्तिम फलैचामा बसेर माया प्रितीको कुरा गरे । एकार्काको अङालोमा बेरिएर । साझ छिप्पिदै गयो नजिकैबाट पनि मान्छे चिन्न गाह्रो पर्ने गरी । ति प्रेम जोडीले एकान्तको फाईदा लिएर आँखा चिम्म गरेर कतै अन्तै हराए झै अङालोमै बेरिएर एकार्कालाई चुम्बन गरिरएकै बेला चाहकिलो  लाइटको प्रकाशले ध्यान भंग गर्‍यो । 

- ओेई मुना मदन काम पाइनस ? रातमा पट्रोलिङमा रहेको पुलिस इन्चार्ज हवल्दार कड्कियो । दूईटैलाई  जिपमा राख । अर्डर दियो ।   

-हामी त एक अर्कालाई प्रेम गर्छौ हजुर । 

-थाना गएर डियसपी सापलाई भन्नु तिमेरु को हौ भनेर । 

-गल्ती भयो हजुर।  

-गल्ती त तिमेरुको  बा-आमालाई भन्नु । भन्नु पनि के गल्ती बाउ आमा कै छ । 

                                 ...............सिमा ..................

गाउ-शहर ,चोक- गल्ली ,भट्टि-क्याफे ,मन्दिर -बधसाला ,सबैतिर चुनावको चहलपहल खुब बढेको छ । सैक्षिक सस्थाको कम्पाउन्डको भित्ता ,गाडीको अगाडि पछाडि ,पर्खालको भिता बिजुलिको पोल यानेकी चल अचल सबै बस्तुमा यती सम्मकी गाइगोरुको जिउमा ,लगाउने टोपिमा टिसर्टमा जहातही,जताततै चूनाबि पर्चा टासिएका छन । मानौ  पुरै बिस्व चूनाबि माहोलमा छ । केही खुकुरी छाप ,कोही घाम छाप, कोही छाता छाप ,कोही हसिया हथौडा छाप,कोही गाछी छापको पक्षमा छन । चुनाव हुने मितिको घोषणा गरे पछी सबै दलले चुनाव सान्तीपूर्ण ,निस्पक्ष रुपमा गर्ने भनी एउटा सम्झौता पत्रमा किरिङ्ग मिरिङ्ग अक्षर देखी अौठा छाप सम्म ठोके । सबै दलले आ-आफ्नो घोषणा पत्र जारी गरे । चुनावलाई ध्यानमा राखेर नेपाल-भारत नेपाल-चिन  सिमा क्षेत्रमा सुरक्षावल दोब्बर तैनाथ गरियो ।  क्षिमेकी देशले शन्तिपूर्ण चुनाव गराउन भनी सुरक्षा निकायलाई थुप्रै दर्जन सवारि साधन पनि सहयोग गरे । 

तथापी चुनावको मिती सम्म थुप्रै बमहरु पड्किए । धेरैले ज्यान गुमाए धेरैले आफन्त । कुन्नी यसमा कस्को हात थियो । यसमा राजनीतिक दल त समाबेश छैन भन्दा हुन्छ । उसले त सम्झौता पत्रमा हस्ताक्षर गरेको छ । सिमानामा पनि सुरक्षा जाच गतिलै थियो । छिमेकिले त पक्कै तेसो गर्न सक्दैन । झन उसले त सुरक्षाको लागि सवारि साधन सहयोग गरेको छ । कुन्नी कस्ले ?कसरी? किन? के का लागि ? गर्‍यो । मलाई त जहाँ सम्म थाहा छ मेरो देशमा सियो बन्दैन । उत्सबमा पड्काइने पटेका पनि छिमेकी देशबाटै आयात हुन्छ । रेडियो ,पत्रपत्रीका , तेलिभिजन ,अनलाइन हरुमा एकले अर्कोलाई आरोप र प्रत्यारोप गरे । नाकै मुनी पादे पछी मात्र सबैले चाल पाए ।      

                                           ................बिकास .................

        छाताचोकको रोड वेज कफी सपमा अध्यारोलाई चिर्दै बलिरहेको मैनको प्रकाशमा म र मेरा तीन फुर्सदिला मित्रहरु बसिरहेका छौ । असलमा म पनि फुर्सदिलो नै ।  कलेजको पढाई सकिए पछी केही काम नपाए पछी बरालिएर आवारा भएर हिंड्नु बाहेक पनि अर्को के काम बाँकी छ र हामी सँग । काम र बैकबाट लोन नपाएर निराश बनेका मेरा मित्रहरुको तीन कुरालाई नोट गरे जो यस्तो  छ । 

मित्र न १ : कृषि प्रधान देसका हामी यहाँ कृषि गर्छु भन्दा लोन नपाईने ,कार किन्छु भन्दा लोन पाइने देशको नागरिक म ।  

मित्र न २ : खुट्टामा लगाउने पचास रुपैयाको चप्पल सोकेशमा सजाएर राख्ने तर खान प्रयोग हुने सब्जी फुटपाटमा हुने देशको नागरिक म ।   

मित्र न ३ : हामी आ-आफै ठीक र गलत ,थाप्ने भाडा ठुलो हुनु परोनी मागेपछी थाप्ने झोला नै सानो भए पछी के गर्ने त्यो मेरो आफ्नै समस्या हो । दोस जती म आँफै जिम्बेवारि लिन्छु । 

बोल्ने पालो त मेरो थियो तै पनि मैले केही भन्ने हिम्मत गर्न सकिन । 

                                                                                                           -धरान ,सुनसरी 

पस्चताप सर्ट मुभी

पस्चताप

PASCHATAP movie is based on decision of drugs user.

In this movie Dorje is a drug user who cannot live without drugs He got one best friend named 

Chewang who recently recovered from using drugs...

For more you have to watch the movie Paschatap

The concept of this short movie is by Pusker Khatiwada.

And story of the movie is written by Red Arts Entertainment.

The director of the movie is Sanam Rana Magar.

The main character of this movie is played by Bigyan Rana Magar as Dorje, Chandra Raika Magar as Chewang and Spandan saila as Boss of the Drugs supplier.

,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,

प्रजातन्त्र (सुत्रकथा)/एस के निधन

प्रजातन्त्र 

एस के निधन  

********************************************

१. परिचय

प्रश्न- नेपालको राष्ट्रिय पोशाक के हो ?

उत्तर- थाहा छैन ।

प्रश्न-नेपालको राष्ट्रियगान कुन हो ?

उत्तर- थाहा छैन ।

प्रश्न- नेपालको जनसंख्या कति छ ?

उत्तर- थाहा छैन ।

प्रश्न- नेपालको राष्ट्रिय चरा कुन हो ?

उत्तर- थाहा छैन ।

प्रश्न- नेपालको मुख्य पेशा कुन हो ?

उत्तर- थाहा छैन ।

प्रश्न- तिमीलाई मन पर्ने देश ?

उत्तर -स्विजरल्यान्ड ।

प्रश्न- तिमीलाई मन पर्ने गीत ?

उत्तर- जनगनमन.....भारतमाता ।

प्रश्न- साँच्चि तिमी को हौ त ?

उत्तर- नेपाली ।

प्रश्न- के छ प्रमाण ?

उत्तर- नेपाली नागरिकताको प्रमाणपत्र ।

२. नीति तथा कार्यक्रम

*************************

सम्माननीय प्रधानमन्त्री सेवाप्रसादको जन्मदिनको अवसरमा आयोजित गरीबहरुका लागि भोज समारोहबाट अलि पर बसेको एकजना भिकारीलाई भनियो, ‘भाइ ! आज पनि के भिख मागिराख्या ? तिमीहरुकै लागि यति ठूलो भोजको आयोजना भैरहेको छ । जाऊ न गएर टन्न खाऊ ।’ आफ्नो मैलो कट्कटिएको र धुजाधुजा परेको कपडालाई मायालु आँखाले नियाल्दै उसले जवाफ दियो, ‘खै ! राष्ट्रिय पोशाक नलगाएकालाई प्रवेश निषेध भनेका छने रे ।’

३. सरकारी सेवा

*******************************

--------ल, अब चिल्लो, पिरो, अमिलो प्रशस्त खाने, पानी कम पिउने ।

---------मलाई खास के भएको रहेछ डाक्टर सा’ब ?

----------अल्सर ।

----------यी खानेकुरा किन त ?

----------तपाईँको अल्सर बिगारेर क्यान्सर बनाउन ।

---------हैन हजुर, म त उपचार गर्न आएको ।

---------म उपचारकै क्रममा छु ।

-----------कसरी ?

------------ हाम्रोमा क्यान्सरको मात्रै औषधि छ ।

४. चुनाव

***********************

चुनावको प्रचारप्रसारको क्रममा गाउँ पसेका एक युवा नेताले सपना बाँडे, ‘आदरणीय आमा, बुबा तथा दाजुभाइहरु, मलाई जिताउनुभयो भने म यो देशलाई सिङ्गापुर बनाइदिन्छु ।’

भाषणको समाप्तिपश्चात एकजना बूढामान्छेले जिज्ञासा राखे, ‘ए बाबु ! सिङ्गापुर बनाउँछु त भन्यौ, तर त्यो सिङ्गापुर भन्ने ठाउँ कहाँ छ ?’ एकछिन अल्मलिँदै युवा नेताले भने, ‘ए, बालाई थाहा छैन ? त्यही के, परवानीपुर र जीतपुरको बीचमा ।’

५. जनचेतना

**********************

—हामी सम्पूर्ण कामीहरुले पण्डित रामजीप्रसादको पानी बार्नुपर्छ ।

-----------------किन ?

—उसको छोराले वादीको घरमा गोरस र मकै खायो ।

-----------------के भो त ?

—कामी र वादीको पानी चल्दैन ।

------------के भो त ?

—लौ, यी लाटाहरुले कुरै बुझेनन् ।

६. राजनैतिक गोप्यता

*************************

—तँलाई थाहा छ, रामले कहिलेकाहीँ चुरोट खान्छ नि

होइन होला ।

—हो भन्या ।

तिमीलाई कसरी थाहा भयो ?

—मलाई उसले सबै कुरा भन्छ ।

खै ! मलाई त भन्दैन त ।

—तिमीलाई विश्वास गरेन होला ।

तिमीलाई कसरी ग¥यो त ?

—गरिहाल्छ नि । म उसको सबै कुरा गोप्य राख्छु ।

७. राष्ट्रनिर्माण

*****************************

खाना पकाउने विषयमा भएको लामो समयसम्मको बहस र चर्को विवादपछि श्रीमान श्रीमती सहमतिमा पुगे सहकार्यको । श्रीमानले दाउरा खोजेर ल्यायो । श्रीमतीले आगो फुकी । श्रीमतीले कसौडी माझेर ल्याई । श्रीमानले खरानी लगाएर आगोमा बसाल्यो । श्रीमतीले पानी हाली । श्रीमानले चामल हाल्यो । एवम् रीतले भान्सा तयार पारे र स्वादिष्ट भोजनको लागि श्रीमानश्रीमती बसे ।

बिडम्बना, भात अलि गिलो भएछ । श्रीमानले श्रीमतीलाई झपा¥यो, ‘कति धेरै पानी हालेका ? अड्कल्न पनि आउँदैन ?’ श्रीमती किन पछि पर्थी र ? उफ्रीहालि, ‘तिमीले चामल धेरै हाल्या भए पनि त हुन्थ्यो ।’

झगडाले यति विकराल रुप लियो । दुबैजना भोकै सुते ।

८. प्रजातन्त्र

**************************

—आमा भोक लाग्यो ।

बाबु, खाजा खाऊ ।

—खोइ खाजा ?

घरभित्र छ ।

—खोइ घर ?

बैंकले खायो ।

—खै बैंक ?

नेताले डुबायो ।

—खोइ नेता ?

अख्तियारले समायो ।

—खोइ अख्तियार ?

खारेज भो ।

माया प्रेमको आदर्स मान्छु भन्छे / गजल

-स्पन्दन साइला

 
माया प्रेमको आदर्स मान्छु भन्छे
अचम्म भए खॆ संगै जान्छु भन्छे

मान्दिन म बिल्कुलै लादिन म
नलगेमा डोरिलेनै बान्छु भन्छे

छुच्ची सारै उत्ताउली झड्किन्छे
माया हैन ढुंगालेनै हान्छु भन्छे

दायाँबायाँ तलमाथि गर्ने हैन
गरे भने घरै सम्म तान्छु भने

उसैलाई चोखो माया नदिएमा
आँसु हैन जहर नै खान्छु भन्छे

छथर यात्रा सम्झनामा

-स्पन्दन साइला

वाउ.... हामी छथर जाने ।

            कति प्रफुल्लता कति रोमान्चकता एक वाक्य भरि वचपनमा आमाले मावल जाने भनेपछि खाना नरुचेजस्तै ।
 अघिल्लो दिन पत्रकार महासंघ सुनसरीको कार्यालय धरानमा दाजुहरु नवराज, भोजराज, सन्तोष नानाहरु सरिता, मनिता साथीहरु प्रेम, सबिन, रश्मीसग भोलि बिहान ५ बजे नै घण्टाघरमा भेट्ने वाचासहित छुटेका थियौ । त्यै टिमका केही साथीहरु म नगए नजाने भएकाले पनि म जानै पर्नेजस्तो भएको थियो । धरान देखि ९६ किमी उत्तर तेह्रथुमको पन्चकन्यामा हुन गइरहेको दोस्रो छथर साँस्कृतिक तथा पर्यटन महोत्सवमा । साच्चै नढँटुम् त हतार थियो मनमा छथर जानको लागि । त्यही र त अघिल्लो दिन नै व्यागप्याक गरेको थिए ।झोेला भित्र एउटा जम्फर अरु सामानको तुलनामा निकै ठूलो थियो । नवराज दाई र साथीहरुको जाडो सम्झिदै दिएको सल्लाहको सिरोधार्य नै हो जम्फर । व्यागभित्र ब्रसमन्जन, तौलिया, क्यामेरा, चार्जर पनि कोचे र केही आवश्य कपडा पनि । तीन दिन बस्नुपर्छ मैले सोचिहाले ।  फागुनचैतको मौसम धुलो पनि कम्ती उड्दैन । वाफ रे । मनभित्रै धुवाँधुलो उडाउदै भूमरी चल्यो ।, ख्वाङ् ख्वाङ् खोकी चल्यो बेस्सरी । केही त छुटेन यात्राको आवश्यक सामग्री फेरि एकचोटी दिमाग घुमाए ँ । क्यामेराको मेमोरी लाग्ने एडप्टर चाही भोलि बाटोमै किनँैला । ओच्छ्यानमा पुगिसकेपछि निदाउन अघि कल्पना गरे । छथरकी लिम्बुनी सोबिते सिरफुलै शिरबन्दी, बुलाकी मनमा एक प्रकारको चित्र बस्यो । लिम्बुनी भेषैमा कति राम्री देखिएकी मन किन हो कुन्नी अनौठो वेगले पुलकित भए झै भयो ।
    बिहानको ४ बज्यो ।
समयको जति धेरै ख्याल र महत्व भएपनि घडीको महत्व घट्दै गएको हो कि भन्ने बुझाइ केहीको रहेको छ । तर पनि धरान र घण्टाघर परिपूरक अर्थात धरानको भुटुकेन्द्र सम्झिनै पर्ने यो बानीको विकासमा छाप नै बसेको छ । जसरी आस्तिकहरुमा ईश्वरको छाप छ । घण्टाघरले ४ बजेको घण्टा हान्यो । ठ्याङ् ठ्याङ ठ्याङ् ठ्याङ् । म ओछ्यानमै तनक्क तन्किएर जुरुक्क उठे । मोबाइलको घडी हेरेर सम्भावित भ्रमको अन्त्य गरे । साँच्चै ४ बजेछ । अ, एउटा कुरा बिहान चाडो नउठेको पनि महिनौ बितेछ । हे निन्द्रादेवी मलाई माफ गर्नोस् मैले मनमनै भने । हा हा हा म आफै हँसे । पागलजस्तो । बाथरुम गए नुहाए र ताजा भए । ब्रस गर्दा गिजाबाट रगत आयो यो मेरो दातको नियमित र महत्वपूर्ण कामको सूचिमा नै परेको छ ।  बाथरुमबाट निस्केपछि नवराज दाईलाई कल गर्नै लागेको थिए । रश्मी जीको कल आयो ।
 “गुडमर्निङ ।” मैले अँग्रेजी छाटे । 
“मर्निङ । उठ्नुभयो ।” उताबाट आवाज आयो ।
 “अघि नै अनि तपाइ निद्रामै हो ?”  मैले भने ।
“हो” । फेरि उताबाट आवाज आयो । ल छिटो गर्नुस् भनेर मैले फोन राखे । रश्मी जी म सग निन्द्रामै बोल्दै हुनुहुन्थ्यो । पछि नवराज दाइसग सम्पर्क भयो । म पौने पाँच बजे नै घण्टाघर पुग्दा रश्मी र सबिन जी घण्टाघरको गेट छेऊ मै उभिरहनु भएको थियो ।  हामीले भेटघाट ग¥यौँ । अलि मास्तिरको चौतारीमा दाइहरु भोजराज,गोविन्द ,नबराज ,लक्ष्मण हुनुहुन्थ्यो । सन्तोष दाइ र सरिता नानालाई केहीबेर कु¥यौ । दाइहरु भैरव आङ्ला दाइसग सम्पर्क भएकोले हाम्रो सवारीसाधन अलि बेर गरेर भएपनि सवाघण्टापछि मात्र आयो । यो कुनै आश्चर्यको विषय नै थिएन । हामी एकदम निपूर्ण छौ । पर्खिन र पर्खाउन । साँस्कृतिक कलाकार र आयोजक पनि त्यही बसमा चढेको हुनाले बस पहिले नै भरिएको भएपनि कोचकाच बस्यौ । हाम्रो त खाली भूई तानेर बस्ने बानी छ । गाडीको २ नम्बर गेयर लागायो प्रतिघण्टा २० किमिको दूरीमा हामी उकालो हुइकियौ । घ्याच्च । गाडी रोकियो । हामी छाताचोक पनि पुगेका थिएनौँ । फेरि केही थान मुलाको सिन्की कोचे झै मान्छे कोच्यौ । बसमा भिड नै भएपनि  हामी त्यतिबेला चाहि साँच्चै रोमान्चित थियौ जतिबेला पेट्रोलपम्प देखि  भेडेटारसम्मको उकालो जबजब चढ्दै गयौ । धरानलाई तलतल छाडेर नागबेली बाटो उक्लिदै थियो । धरानमा केही दिनदेखि बिस्तारै बढेको गर्मी परपर भाग्दैथियो । भेडेटार पुग्दा करिब बिहानको सात बजिसकेको थियो ।  हामी चियानास्ताका लागि जब ओल्र्यौ बसबाट एक्कासि माथितिर नाम्जेले सुनको सूर्य बोकेको थियो तर कति पनि गह्रौ नमानी  । हामी मटर र चिउरा टोक्दै आधा घण्टाजति बस्यौ  । “ल सबै पत्रकारले फोटो खिच्ने” उर्दी नै जारी भयो । त्यतिबेलाको नाइके सन्तोष दाइको । सबैले एकअर्काको फोटो खिचे । मैले फोटो खिच्दा उत्तरतिरको हिमालले घुम्टो छोप्नै लागेको थियो । खै कुन्नी सर्माएर हो कि ....  । सबैभन्दा बढी तस्बिर चाहि सन्तोष दाइको सबैको क्यामेरामा कैद भयो कि ? अँ साँच्चै प्रेम जीको पनि  । हामीमध्येका धेरै पत्रकारले “बाइबाइ धरान , हेल्लो हाइ छथर” भनी सबैले फेसबुक स्टाटस अपडेट गरिरहँदा भेडेटारको नागबेलीले हामी फर्कने पर्खाइमा इन्तजार गरिरहे जस्तै प्रतीत हुन्थ्यो । 

भेडेटारदेखि तम्मोरसम्मको यात्रामा यात्रा र महोत्सवको विषयमा कसले के लेख्ने भनेर चर्कै बहस भो । धेरैले न्युज र फिचर लेख्ने भए, मैले जोडले भनेँ, “यात्रा संस्मरण ।”  लिम्बुनी सोबितेको गाउँमा पहिलो पाइला नै मेरो लेखनका उर्जा बन्यो । यो भन्दा अघि यस्तो कुनै अवसर नै मिलेको थिएन । यस्तो सुनौलौ अवसर मिलाइ दिने छथर समाजलाई साधुवाद । धनकुटाको हिलेमा अवस्थित विश्वको सबैभन्दा ठूलो तोङ्बा देख्दा लिम्बुगाउँको तोङ्बा सम्झेर नवराज दाइ र सन्तोष दाइ खुसी भएको अनुमान लगाएँ ।

अध्यारो घोप्ट्याएर जुन चिहाउछ

-स्पन्दन साइला, धरान

 https://twitter.com/Spandan_saila

थाङनामा सपना सुताएर

ठेला उठ्छ त भाग्य फुर्छ
ठेला मर्छ त भाग्य सुक्छ
खानको लागि  बाच्ने तिमि

र बाच्नको लागि खाने म
तिम्रो र मेरो के  सम्बन्ध हुनसक्छ खै ?
र टेक्छौ मलाई मेरै छालाको बुटले.

तिमि
बन्यौ  र  टेक्यौ मलाई
र अहिले पनि केहि न केहि बनेर टेक्दैछौ मलाई
म श्रमदानी
पान चपाएर प्याच्च थूक्ने तिमि
चुरोट सल्काएर
चुरोटको धुवा   र सलाईको काटी

फ्याक्नु जति पनि ठान्दैनौ मलाई
प्रजातन्त्र .............र लोकतन्त्र
ल्यायौ र पिलायौ घाटी थिचेर
पिउन त बाध्य छु केवल
भोक महंगी
चन्दा  आतंक
मानौ म आजको यन्त्र मानव हो
भोकलाई
आत्मसमरपनकै लागि भएपनि
रित्तो बतलमा भरेर पिउनुको
के  अर्थ  हुनसक्छ देस मलाई ?

भोकको परकास्टलाई सहेर
ओठमा कलेटी कसेर
ऊहरुको   नजरमा
थुक सुकाएर प्यास बुझाउदै
आङ्खनै अनुहार चपाएर
थुईक्क  थुक्नुको
के औचित्य हुन्छ देस मलाई ?

चार पर्खाल भित्र
दुई दाना अक्षता,फूल,अवीर र क्यान्डिल चढाएर
तिम्रो अजीब र निर्जीव शरिरमा
प्राथना गरेर जीवनको भिख माग्दा
तिमी हुनु र नहुनुमा
के फरक पर्छ भगवान ?

खास,
हरेक दिनको सुर्यास्त पछि पनि उज्यालो नै चाहान्छन महरु
र इतिहासको बर्षहरुमा जस्तै गरि
टिलपिल टिलपिल चम्किएर
फेरि एकपटक
भन्ज्याग माथिबाट अध्यारो घोप्ट्याएर जुन चिहाउछ

-धरान ,सुनसरी

समिक्षा /एसके निधनको आधा दर्जन शुत्रकथामा घोत्लिदा

—स्पन्दन राजा

१ आमुख – 

    पेशाले शिक्षक रहेका दुई सन्तानका पिता शुत्रकथाकार  एसके निधन दधिराम ज्ञवली र माता कोपिला ज्ञवलीका माईला पुत्ररत्न हुन । विशेष गरि कबिता र कथामा कलम चलाउदै आएका निधन  मकवानपुरको हेटौडामा बसोबास गदै आएका छन ।
    एक दशक अघि गुल्मिबाट हेटौडा बसाई सरि आएपछि कवि पुष्प परागको सङगतमा साहित्य सृजना थालेका निधनले लघुकथा शैलिमा लेखिदै आएको सुत्रकथा भन्दा भिन्नै र नविन प्रयोग गरेर सुत्रकथा लेख्दै आएका छन् । विचारमा कम्युनिष्ट रहेका सुत्रकथाकारले सुत्रकथामा क्रान्तिकारी परिवर्तन नै गर्ने प्रयास गरेका छन् । सुत्रकथामा साधारण परिभाषा समेत नहुदा लेखकहरुमा बिद्यागत विचलन देखिन्छ । यो विषयमा निधनको व्याक्तिगत विचार छ —“लघु कथा र सुत्र कथाको फरक नै नजानेका र आफुलाई सबै बिद्याको ठेकेदार ठान्ने केहि बजारु लेखकले सुत्र कथालाई अपब्याख्या गरेका छन ।”

    फुटकर कबिता र सुत्रकथा देशका मुख्यमुख्य पत्रपत्रिका र वेवसाईटमा आउन थालेपछि चर्चामा आएका निधनको  संयुत्त कविता सङग्रह अत्रिप्त खण्डहर प्रकाशन भएको छ । उमेरले तिन दशक नाघेका उनै सुत्रकथाकारको विभिन्न समयमा लेखिएको र विभिन्न पत्रपत्रिका र वेवसाईटमा प्रकाशित प्रत्याभुती ,प्रभाव, थुक्क हामि ,एकादेशको कथा, शान्ति र विडम्बना सहित आधा दर्जन सुत्रकथाहरुमा अन्तरकुन्तर एक अध्यायनको प्रयास गरेको छु । सुत्रकथा सम्बन्धि २०४२ साल तिरै डा. ध्रुवचन्द्र गौतमले अवधारणा ल्याए र पछिल्लो समयमा काठमाण्डौबाट प्रकाशन हुने कौशिक त्रैमासिकले सुत्रकथा विषेशाङ्क निकाल्यो त्यसमा समावेस अधिकाशं कथाहरु लघुकथा स्वरुपकै थिए । जसले सुत्रकथामा कुनै ईटा थप्ने काम गर्न सकेन । तसर्थ अझै  पनि स्पष्ट मानङ्क नभएको अवश्थामा याहा मानङ्क तथा सुत्रकथा निर्माणको औसत आधार प्रक्रिया खोज्ने प्रयास समेत गरिएको छ ।

२ विÈयगत प्रवृति–
    निधनले राजनीतिक भ्रष्टिकरण्ँ, सामाजिक विकृति, युगिन यथार्थ, समाजिक असमानता,  आथिर्क असमानता, संंस्कार सस्कृति ,मानवता,यौनिक हिसां आदिलाई कथाका विषयवस्तु बनाएको पाईन्छ ।उनका कथाहरुमा प्रगतिवादि चेतनामा विषयवस्तुहरुको उठान पाईन्छ भने कतिपय कथामा आध्यात्मिक विचार र चेतनालाई प्रगतिवादि विचारले व्याङग्यत्मक प्राण दिएर विषयवस्तुमा सजिवता उतार्ने काम गरेका छन् । यसअर्थमा निधन प्रगतिवादी जीवनदृष्टिका कथाकार हुन् । उनको समग्र कथालेखन माक्र्सवादी विचारमा आधारित छ । यही विषयगत प्रवृति तथा दृष्टिकोण्ँलाई आत्मसात् गरी नेपाली समाजिक धरातलको यथार्थलाई कुसल ढङगले अभिव्यक्त गर्न असाध्यै पोख्त देखिन्छन् । नेपाली समाजमा विद्यमान अन्धविश्वास र राजनीतीक कुपरम्पराप्रति व्याङग्य, वर्गीय उत्पीडन र राजनैतिक अन्यायप्रति निधनका कथाले सशक्त प्रतिकार गर्न सक्नुले सुत्रकथाको विषयगत प्रवृति अब्बल रहेका छ ।
३ शैलीगत प्रबृति–
    कथाकारले कस्तो किसिमले तथा कस्तो प्रकारले सुत्रकथालाई अभिव्याक्त गरेको छ ? अथवा भाÈामा आएको कला, सौन्दर्य कस्तो छ ? भन्ने प्रश्नको सहि उत्तर नै शैलि हो । सहि अर्थमा शैली भनेको भाषागत प्रस्तुतीकरण्ँ या व्याक्तता हो । उनले ब्याख्यात्मक र सम्वाद वा नाटकीय रुपमा सरल ,सहज,सुकोमल र प्रवाहमय भाÈाशैली कथामा प्रयोग गरि आम पाठकले बुΣन सक्ने बनाएका छन् ।
    प्राय सबै कथामा स्वभाविक, व्याख्यात्मक, प्रतीकात्मक, सूचनात्मक,  आलङकार, प्रभावकारी, हास्यव्यंङगात्मक, प्रौढ, चेतनाप्रवाह आदि सरल भाषा शैलीमा  प्रयोग भए पनि “एकादेशको कथा”मा  जटिल अलङकारयुक्त र लामा वाक्यका कारणले साधारण पाठकका लागि जटिल लाग्न सक्छ । सबैले बुΣन सक्ने हुनु पनि साहित्यको असल पक्ष हो भन्ने कुरा यस पंतिकारलाई लागेको छ । शान्ति, विडम्बना , प्रभाव ,प्रत्याभुती ,थुक्क हामि जस्ता सुत्रकथामा छोटा सवाद र एकदम सरल शैलिको प्रयोग हुनुका साथै छोटो कथा वस्तु हुनाले साधारण भन्दा साधारण पाठकले लागि पनि सजिलै बुΣन सक्छन् । तथापि कुनै पनि साधारण पाठकले “एकादेशको कथा”मा अरु कथाको तुलनामा लेखकको लेखकिय क्षमता दमदार पाउन सक्छन ।

४ अर्थगत प्रबृति–    
    अर्थ भनेको साहित्यमा सम्बन्धित विÈयले उपयोग गरेको आशय भन्ने बुझिन्छ । यो बुझाईमा साहित्यमा अर्थगत प्रवृतिले विभिन्न Ôेत्रलाई ओगट्ने गर्दछ । ति हुन् सत्तालिप्सा, राष्ट«ियता, युगिन यथार्थता,राजनीतिक भ्रष्टता, नारि पिडा,स्वतन्त्रता ,भ्रष्टचार , व्यङ्ंग्यार्थ , बिद्रोह, सामाजिक जनजीवन , सस्कार ,सस्कृति आदि । निधनको सुत्रकथाहरु भित्र “प्रभाव”मा विद्रोह ,“प्रत्याभुती”मा युगिन यथार्त र व्यङ्ंग्यार्थ ,“थुक्क हामि”मा व्यङ्ंग्यार्थ ,“एकादेशको कथा”मा सत्तालिप्सा,व्यङ्ंग्यार्थ ,राष्ट«ियता र राजनीतिक भ्रष्टता “शान्ति”मा स्वतन्त्रता र “विडम्बना”मा युगिन यथार्थता,नारि पिडा जस्ता अर्थगत उपयोग गरेका छन् ।
५ शुत्रकथाको संरचनागत प्रबृति –

–शुत्रकथाकार एसके निधन

    सुत्रकथाकार निधनले कथा, लघुकथा र परम्परागत सुत्रकथामा भन्दा भिन्दै र नविन संरचनागत प्रवृतिको निर्माण र प्रयोग गरेका छन् । कथामा आएको प्रयोग उदाहरणीय बन्न सक्छ  एउटा ईतिहास समयान्तरमा । यो नविन प्रयोगले कथालाई रोचक , सबल र आकर्षणको केन्द्र बनाउन सफल छ ।
    सुत्रकथा निर्माणको औसत आधार प्रक्रिया तथा संरचनागत प्रबृतिहरु ः –

क ः मुलत नियम नहुनु –
    अन्य कथामा जस्तो आदि,मध्य र अन्त्य जस्तो नियम नहुनु मुलतः सुत्रकथा हुनु हो अर्थात सुत्रकथा हो भन्न सकिने आधार निधनको सुत्रकथामा प्रसस्त पाईन्छ । उनका सुत्रकथामा अन्त्यबाट कथाको सुरु हुनु मध्यबाट नै अन्त्य र मध्य सुरुमा हुनुले आश्थर्यको विषय लागे पनि स्वभाविक मान्न सकिन्छ । यहि त हो अन्य कथासगको सुत्रकथाको सिमाना र मुख्य फरक ।

ख ः लघु कथाले जस्तो अन्बितिको अनुशासन पालना नहुनु –
    लधुकथाको नियम र बन्धनमा जस्तो सुत्रकथामा जतिल्ता हुदैन । साधारणतया लधुकथा दूई मिनेटमा पढिसकिने र सुरुवातबाट कथाको बिस्तारै बिस्तार भएर अन्त्यमा कथा चरमोत्कर्षाेमा पुग्दै निष्कर्ष दिएर सकिन्छ । तर निधनको सुत्रकथाहरुमा त्यस्तो बन्धन पाईदैन । उनका सबैभन्दा छोटा सुत्रकथा शान्ति पन्ध्र सेकेण्ड देखि लिएर सबैभन्दा लामो “एकादेशको कथा” पन्ध्र मिनेट सम्मको अध्यायन समय सिमामा सकिन्छ । साथै आउने समयमा साधारण कथाको समयसिमा अवधि सम्मको पनि लेख्न सकिएला किनकि त्यो सिमा भन्दा पारि उपन्यासको जन्म मानिन्छ ।
ग ः सुरु र अन्त्य भेटिदैन –
     सुत्रकथाको विशेष्ता नै अन्य कथा भन्दा भिन्न प्रकृतिको हुनु हो । जसले सुत्रकथाको मुल्य बृद्धि गराउछ । निधनका आधा दर्जन सुत्रकथामा न सुरुवात नै पाईन्छ न त अन्त्य नै पाईन्छ । उनका अधिकाशं सुत्रकथाका हरेक अध्यायलाई तास जस्तो फिटेर पनि सजिलै कत्थ्य पढ्न र बुΣन सकिन्छ । यो त महिलाई जत्तिनै चक्चाले फिटेर खाए पनि महिकै स्वाद जस्तो हो । यसको सरल उदाहरण विडम्बनामा देख्न पाईन्छ । जुन सुत्रकथामा फरक फरक उप शिर्षकमा पाच अध्याय रहेका छन । जसलाई दिईएको उपशिर्षकले अध्याय जनाउछ भने अन्यमा गणितिय अङ्क र तारा चिन्हले अध्याय छुट्टयाईको छ ।

घ ः टुक्रा टुक्रा मिलेर सिंगो कथा –

    यो यस्तो शृङखलात्मक एउटा जालो हो, जसका सबै उपकथा र अध्याय कथाको हैसियत राख्छन भने सिङगै सुत्रकथा हो । उनको सम्पुृर्ण सुत्रकथाहरु थुप्रै टुक्राटुक्रा मिलेर पुर्ण बनेका छन् । ति टुक्रालाई एक्लै स्वतन्त्र छुट्टयाएर राखिदिने हो भने पनि सिङगो सुत्रकथाको स्वरुप लिन्छ ।

ङ ः प्राकृतिक सुत्र जस्तै –
    जैविक प्रकृति जस्तै निधनको सुत्रकथा आफै सुकेर र हरियाली आएको पाउन सकिन्छ । हरेक टुक्रा वा अध्यायमा कथा सुरु र अन्त्य हुनसक्ने भएकाले स्वभाविक रुपमा प्राकृतिक सुत्र जस्तै लाग्छ । यो गणितिय हिसाबमा चक्रिय अङ्क  अर्थात धडिको सुई जस्तै चक्रिय निश्चित आधारमा घुमेको छ ।

च ः प्रत्येक टुक्रा आफैमा अर्थपूणर््ँ –
    प्रत्येक टुक्रा आफैमा अर्थ पूणर््ँ हुनु र नहुनुले सुत्रकथा हो कि होईन भन्ने छुट्टयाउन सकिन्छ निधनको कथा अध्यायन गरेपश्चात । प्रत्येक टुक्रा आफैमा अर्थपूणर््ँ छ भने सुत्रकथा नत्र अरुनै भन्न सकिन्छ । उनका सबै कथा टुक्रामा विभाजित हुनुका साथै हरेक टुक्रा आफैमा अर्थपूणर््ँ अर्थात अलगै छुट्टयाएर पाठ गर्न सकिन्छ ।

छ ः  ब्यख्यात्मक र सम्वाद  वा नाटकीय रुप–
    विडम्वना,प्र्रत्याभुति र प्रभावमा सम्वाद  वा नाटकीय रुप ,थुक्क हामि,शान्ति र एकादेशमा ब्याख्यात्मक रुपको प्रयोग गरि सुत्रकथा लेखिएका छन् । यी दुवैको एकै पटक प्रयोग गरेर पनि सुत्रकथा लेख्न सकिन्छ भन्नको लागि यो प्रसस्त आधार हो ।

ज ः सालिन व्यंग्य यसको प्राण्ँ हो –
    निधनका सबै सुत्रकथाहरुमा व्यंग्य साहित्यमा भुतको भिनाजु,भैरव अर्र्याल ,आर सि रिजार ,लक्ष्मण गाम्नागे,अर्जुन पराजुलिहरुको जस्तो तिखो र रुखो व्यंग्यको प्रयोग नगरेर ताकिर्क भाषामा सालिन व्यंग्यको  प्रस्तुति पाईन्छ । जस्ले व्यंग्य साहित्यसगको सम्बन्धमा फरक छुट्टयाउछ । सालिन व्यंग्यले सुत्रकथामा प्राण्ँ भर्दछ र नै सालिन व्यंग्य यसको प्राण्ँ हो ।

झ ः शब्द सिमा र पात्र सिमा भन्दा बाहिर छ –

    “एकादेशको कथा”मा एक दर्जन पात्र, नौ दर्जन वाक्य संरचना करिब एघार सय शब्दको संयोजन र प्रत्याभुतिमा दुई पात्र सम्मको प्रत्यक्ष संयोजन पाईने निधनका सुत्रकथामा अमानविय पात्रको संयोजन भएको र सबै भन्दा छोटो कथा शान्तिमा दुई वाक्य र बत्तिस शब्दको संयोजनसम्म पाउन  सकिन्छ । उनका एउटा सिङगो कथामा आएको मुख्य पात्र एक टुक्रामा आएर गौण पात्रका रुपमा आएका छन । सबै पात्र प्रमुख र सबै पात्र गौण हुन् किनकी कथाको एक अध्याय वा एक टुक्रा एउटा कथाको हैसियत राख्दछ । तसर्थ सुत्रकथा शब्द सिमा र पात्र सिमा भन्दा बाहिर छ भन्न सकिन्छ ।

    ( यी माथिका नौ वटै सुत्रकथा निर्माणको औसत आधार प्रक्रिया तथा संरचनागत प्रबृतिहरु निधनका सबै कथामा एकै पटक आएको पाईदैन् । सामान्तया एउटा कथामा साठि प्रतिशतको अनुपातमा जन्जिर जस्तो प्रकृयाले आएका छन । तसर्थ भन्न सकिन्छ कि एउटा पुर्ण सुत्रकथा बन्नको लागि सबै आधार प्रक्रिया तथा संरचनागत प्रबृतिहरु प्रयोग गर्न आवश्यक छैन । )

निबन्ध

आफ्नै जिन्दगीमा : पात्रहरुको अधिकार                       

-स्पन्दन साइला

“परिवार समाज र देशको साझा कानुन र दायरा भित्र रहेर  पूर्ण अधिकार छ आफनो जीवनमा कसरी बाच्ने भनेर,”मैले भरखरै भनिदिए ।

तर थाहा छैन म आफनो जिन्दगीसँग कती विकट र कती निकट छु , त्यो पनि ढुङगाको जस्तो कठोर मन बनाउन चाहन्थे र भन्थे  ःमलाई कसैले पगाल्न सक्दैन । तर किन पर्यो केटाकेटीको आशु देखेर रुन र किन वालुवा चाल्नेहरुको कथा ब्यथा बुझ्न   मनहरी खोलाको किनार जान पर्यो ? त्यही र दुनियाँले वाध्य बनाउछ मैन जस्तो पग्लन र तप्प तप्प चुहिन । अनी कसरी  भनौ म आफनै जिन्दगी पूर्ण अधिकारमा निहित छु । असलमा कुरो आज दिउसोकै हो । प्रयोगात्मक शिक्षण अभ्यासको अन्तिम दिन विद्यार्थीहरु बिदाको क्षणँ रुदा मलाई पनि कता कता चिसो पसेको थियो भित्र । त्यही र त बिदा नमागी नै भक्कानिएर बिद्धालय  परीसरबाट भागेको थिए । जतिबेला बिदा दिन सकिरहेका थिएनन् । म त्यो भन्दा बढि भैसकेको थिए । जुन बेला आमा रोएकी थीईन घरबाट म हिंड्ने बेला  ःछोरा चाडै फर्की है  ः आवाज संगै दलानमा उभिएर म ढिस्कोले नछेकिन्जेल एक टकले हेरिरहेको सम्झदै.................

।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।।

मैले थोरै दिएर धेरै पाएको थिए अर्थात थोरै माया दिएर धेरै पाए , थोरै पढाए धेरै पढिए । साच्ची भनौ उल्टो तिनिहरु मेरा गुरु थिए कि जहाँ म सिकिरहेको थिए  ःसमुहमा कसरी बस्ने ? माया के हो ? आदर सम्मान के हो ? सम्बन्ध कस्तो हुन्छ ? यस्तै यस्तै अनी कोही निर्दयी हुदैन । मानौ हरेक घन्टिको पैतालिस मिनेटमा पैतालिस जोडा कुरा सिक्दै थिए पढाउने नाममा ठगेर । अँ त म साच्ची भन्दै थिए । तिनिहरुको हातमा राता सेता गुलाफ र अन्य फुलहरु थिए । हामीलाई दिनको लागि । हेर्दा तिनिहरुको अनुहार यस्तो थियो मानौ कुनै बालकको सबैभन्दा प्रीय वस्तु हराएर अझै भेटेका छैनन् । भन्दै छ मलाई त्यही पुतली चाहिन्छ र बलेर सकिनै लागेको मैन मन्द मन्द , मधुरो र र हल्लिरहेको प्रकाश जस्तो । अनुहार रुमाल, सल  र पछ्यौराले ढाकेर घोप्टो पारी बिस्तारै बिस्तारै पुछिरहेका थिए । म देख्दै थिए झ्याल पट्टी ममता र अप्सनाको कुनै दौडको क्रममा घुडा टेकेर बसेको खेलाडि झै आँखामा तयार थिए सेती नदी तेज बहाबको लागि । हलचल थिएन तिनिहरुमा न त हिजो जस्तो खलबल र ख्यालठट्टा थियो त त्याहा केवल सबैका आँखाको डिलैमा सेती नदिहरु । मैले माथिनै भनेनी ढुङगाको जस्तो कठोर मन पनी पग्लियो त्यही र त आज भन्ने पक्षमा छैन म ज्यान मन आफनै मर्जिमा छ । यो त सब समय र अरुकै हो जसले भोगिरहेको छ । आफु त लगाममा खिचिएको र पिठ्यूमा भारी लादिएको र ढाडमा मान्छे चढेको घोडा न हो आखिर । तिनिहरु मध्ये एक सानो फुच्चेले चिच्याउदै सोधेको थियो ।

सुत्र कथा

                           थुक्क हामि   

–एसके निधन 

https://www.facebook.com/pages/Spandan-Saila/488343347929737?fref=ts

१.

बिहार तिरको एउटा ब्यापारिले उ संग प्रस्ताव राख्यो–तिम्रो गाई र मेरो खशि साटौ। जाबो ब्याउने गाई संग जमुना पारिको खशि साट्न पाउदा किन नसाट्नु भनेर उसले खशि र गाई साट्यो।

२.

उतै तिरको अर्को ब्यपारिको अर्को प्रस्ताव आयो –तिम्रो पखो बारि मलाई भाडामा देउ म तरकारि खेति गर्छु ।जाबो पखो बारिबाट भाडा आउने भएपछि यस्तो प्रस्ताव किन नस्विकार्नु? उसले बारि भाडामा दियो।

३.

ब्यापारिले अर्को प्रस्ताव राख्यो– तिम्रो खेतमा जाने कुलो मेरो तरकारि बारि तर्फ फर्काइदेउ म तिम्लाई खेत को दोब्बर पैसा दिन्छु। बगेर खेर जाने जाबो पानि बाटै पैसा आएपछि खेतमा कस्ले दुख गरोस्। उसले पानिको कुलो उतै सोझाईदियो।

४.

उसले आम्दानिका चौतफि र्बाटाहरुको खोजि गनर्् थाल्यो। लालुपाते र लालि गुरांस समेत् बेच्न पछि परेन ।

५ .

नव धनाड्य उ घरको आंगन मा सुर्य स्नान गर्दै थियो। घरकै बार्दलिमा बसेर उसकै छोरो नया“ नेपालि किताबबाट शब्द अर्थ घोक्दै थियो–

माटो अर्थात् राष्ट्र

गाई अर्थात् राष्टिर्यता

पानि अर्थात् राष्टिर्य सम्पदा

रातो फुल अर्थात् क्रान्ति

............................

उ घमक्क प¥यो । आफुले आफैलाई गजानन्द मिश्र ,गिरिजाप्रसाद कोईराला,केपि वलि र झन्डै–झन्डै पुष्पकमल दहाल प्रचन्ड नै होकि होकि समझ्यो र भुसुक्कै निदायो।

-हेटौंडा , मकवानपुर

समिक्षा

निरज साम्पाङको “अकविता” भित्र

-स्पन्दन साइला

-निरज साम्पाङ

१. आमुख ः

घामहरु
अभाबले अनी
अबसर नपाउदा
जुनाकिरी बने
जुनकिरी खै कसरी ? घाम बन्यो   (घाम र जुनकिरी ,पृ ः५१)
    नेपाली साहित्यमा बिक्रिको हिसाबले कम पढिने बिधामा दजिर्एको बेला कबिता बिधा लिएर अहिले कबिताको फाटमा ‘‘अकबिता‘‘ सहीत  युवाकबी निरज साम्पाङ देखा परेका छन । एक प्रसिद्ध भारतीय कवि केदारनाथ सिंह भन्छन.‘‘हो, कविता बिक्तैन । यो नै यसको ताकत हो । यसलाई खरिद गर्न सकि“दैन ।‘‘ यहि मानेमा कवितामा प्रयोग सहित शक्तिशालि पाच हरफे कविता सग्रह हो ‘‘अकविता‘‘ खोटाग जन्मथलो भइ साम्पाङ  रोजगारिको शिलशिलामा दक्षिण कोरीया रहदै आएका छन् । यो उनको पहिलो साहित्यिक कृति हो ।
    उनका कवितामा विभिन्न जीवन र जगत सम्बन्धि विभिध अनुभुति र आयामहरु साथै बैदेसिक रोवगारीमा भोग्नु पर्ने र भोगेका कथा व्याथालाई जीवन्त उतारेका छन् । ग्रामिण जीवन,अतीत र वर्तमान जीवन,व्यथिति,परदेशी जीवनका भोगाई उतार चढाबलाई ऐना जस्तै छर्लङ उतारेका छन् ।  समानता, स्वतन्त्रतालगायत विविध नेपाली सन्दर्भ र प्रसङगलाई समेत कवितात्मक बान्कीमा उनिएको छ । यस्तैगरी यिनका कवितामा विविध सन्दर्भबाट वर्तमान युगीन भयावह, दर्दनाक, विसङगत र अस्तव्यस्त परिस्थितिको चित्रण्ँ पनि गरिएको छ । समाज, राष्ट्र, अन्तर्राष्ट्र आदि सन्दर्भको स्वाभाविक वणर््ँन गरिएको यस कृतिलाई कवितात्मक यात्रावणर््ँन मान्न सकिन्छ । यस्तै नेपाली राजनीति  Ôेत्रमा देखिएका विकृतिलाई पनि कविले कविता मार्फत प्रष्ट रुपमा औल्याएको छ ।
    कविताका शब्द, शब्दावली, बहुआर्थी, सहचार विन्यास पाठकलाई सरल र छोटा लाग्नुका साथै कवितात्मक विशाल आयतन बोकेको पाइन्छ । उनको कविताको विविध विÈयवस्तुमा कतै स्थानीय रङगको चित्रण्ँ पाइन्छ त कतै मान्छेका विभिन्न चरित्रको उद्घाटन गरेका छन् ।

 २. कविताको विÈयगत वर्गीकरण्ँ ः
    कवि साम्पाङको कवितासङग्रह अकविता भित्र डुबुल्की मार्दा विभिध आयाममा   वस्तुतः हामी चार विÈयवस्तु पाउ“छौं–
    क. व्याग्यत्मक
    ख. स्थानीयता
    ग. जीवन र जगतको चिन्तन र
    घ. देशभक्त यूवा

 २.क. व्याग्यत्मक  ः
    यस संग्रहका कवितामा कविले राजनितिक अस्थिरता,केन्द्रिकृत प्रणालि,सरकारको गैर जिम्मवारीपन  प्रति तिखो व्याग्य प्रहार गरेका छन । जुन जागी आए पनि कानै चिरेको भाषा शैलिमा नेतृत्व पंतिलाई व्याग्य गर्दछन् । साथै तन्त्र र वादको साहारा लिएर ठगीखाने प्रवृति प्रति छेड हानेका छन् ।
२.ख.  स्थानीयता ः
    कविले आङ्खनो माटोलाई र स्थानियतालाई कवितामा प्राथमिकत्ता दिएका छन । यो उनको सुन्दरताको पक्ष हो । स्थानियतामा सस्कृति र सस्कारको प्रभाव पाउन सकिन्छ । साम्पाङको कविता मात्र सस्कृति र सस्कारबाट कसरी अक्षुतो रहन सक्थ्यो र ? मौलिकताको नजिक रहेरले सुनमा सुगन्ध रहेको छ ।
२.ग. जीवन र जगतको चिन्तन ः
    साम्पाङको कविताको मूल चेतनामा वर्तमान जीवन र जगतबारे विभिन्न सन्तुष्टि र असन्तसष्टिको भाव व्यक्त गरेका छन् । तथापी पनि  जीवनमा कविले कतै सुख–शान्ति, सञ्चो भोगेका छैनन् । यो कुरा स्वयम कवि आफ्नो मुलुकबाट रोजगारिको सिलसीलामा कोरियाकम रहनुले पनि वास्तवित्ता थाहा हुन्छ ।
२.घ देशभक्त यूवा .ः
    कवितामा कवि देशभत्तिले ओतप्रोत भरिएका छन् । सम्पुर्ण युवालाई एकजुट भएर आफ्नै देशमा पसिना बगाउन आग्रह गर्दछन् ।देशको अस्थिरताको बाबजुद पनि कवि आफै उठ्नु सन्देश दिन्छन् ।सम्पुर्ण पुराना र थोत्रा आशा भत्काएर नया निर्माण गर्नु पर्ने कविको ठम्याई छ ।
३. कविताको संरचना ः
     वर्तमानमा समयमा लामा,अति लामा, क्लिष्ट र दुµह कविताबाट असन्तुष्ट साधारण देखी आमपाठकका निम्ति कवि साम्पाङका कविता  सरल, सहज सुबोध्य छन् ।कविता छोटा ,सरल र सरलचिन्तन भएर पनि कवितामा एक सुन्दर र कलात्मक प्रयोग हो यो अकबिता । जीवनका विभिध आयामहरुलाई सुन्दर तरिकाले पाच हरफमा अभिव्याक्त गरिएको  छ ।
    सामान्यत कवितामा सरचनात्मक या ठोस मुर्त रुपमा अन्त्यानुप्रास सहित सोझै प्रथम हरफबाट  उठ्ने प्रसगले चौथो हरफ सम्म पुग्दा चरम विन्दुमा पुगेको पाईन्छ । पाचौ हरफ सम्म आईपुग्दा जीवन ,जगत सम्बन्धिका विसंगति,असगति,बिडम्बना, व्याथाहरु र चित्कार छततछुल्ला अभिव्याक्त भएको पाईन्छ । हाम्रो आफ्नै जीवन र जगतको अनुभुतिलाई टपक्कै टिपेर विभिन्न भाव, बिम्ब, प्रतीक, अलङकार खिपेर  शब्दलाई कलात्मक फूल–बुट्टा भरेर चिरिच्याटट् बनाएइएको नया कवितात्मक शिल्पी रहेको छ । कवितामा शास्त्रियता ,भाषाको धुमाउरोपन र लम्बियता भन्दा टाढा रहेर पनि मुत्त,लालित्यता, सटिक ,सुुन्दर र शक्तिशाली कविता रचना गर्न सकिन्छ भन्ने यो गतिलो उदाहरण हो । कविता माथि कवितालाई प्रयोग गरेर अकविता भनिरहेको अवश्थामा यो एउटा झटारो सिद्ध भएका छ । कि अकविता यस्तो हुन्छ ।
४. कवितामा अन्तर्पाठ ः
    कविताभित्र कुनै न कुनै रुपमा अर्काे प्रसग या सन्दर्भ जाडिएको हुन्छ । यसरी कविताभित्र विषयबस अर्को कुनैपनि सन्दर्भमा प्रसगबस आउने कथा, उपकथा, पात्र, प्रसङग, विÈयवस्ततु ,धट्नाहरु आदि जोडिएर आउने विषयवस्तु नै अन्तर्पाठ हो । अन्तर्पाठ मिश्रण, घुलित र पुनघुलति रुपमा आउछ ।  कवि साम्पाङको केही कवितामा इतिहास, भूगोल,  नोस्टाल्जिया, संस्कृति, राजनिती,प्रकृति, अर्थतनत्र आदि मिश्रीत, घुलित र पुर्नघुलतिका रुपमा आएका छन् । कविले आङ्खना कविताहरुमा संस्कृतिपरक, भूगोलपरक, इतिहासपरक, अर्थतनत्रपरक, इत्यादि अन्तर्पाठहµको प्रयोग गरेका छन्। श्रवण मुकारुङको ”बिसे नगर्चिको बयान” कवितामा ईतिहासबाट लिएको पात्र बिसे नगर्चिलाई विÈयवस्तु बनाइएको छ ।

जहा फहरिन्छ चन्द्रसुर्य
जहा“ खेल्छ काडेभ्याकुर
जहा“ हास्छ सगरमाथा
जहा“ अटुट छ बिरहरुको गाथा
बुद्ध , ईतिहास हेर त्यही जन्मे गौतम बुद्ध  (बुद्ध ,पृ ः५७ )

५. कवितामा शब्दप्रयोग ः
    कवि निराज साम्पाङले कवितामा अ“ग्रेजी, सस्कृत,झर्रा नेपालि र साम्पाङ राई शब्द–शब्दावलीको प्रशस्त प्रयोग गरेका छन् । जस्तै अ“ग्रेजीमा पिक ,मेस , सेकेन्ड,कर्ली, ह्यान्ड,बाईक, वाईफ,नाईफ,प्रोफाईल,ट्वाईलेट,पर्फुम ,फरवरि, डबल, डिजाईन, फिजियो, थेरापी, टाईम्पास, न्युज ,कन्क्रिट इत्यादि शब्दहµ पाइन्छन्, जुन शब्दहरु अहिले नेपालि भाषामा सामान्य रुपमा प्रयोग गर्ने गरिन्छ । उनले साम्पाङ राईका शब्दलाई पनि उत्तिकै उत्साहक प्रयोग गरेका छन्। सलचेउ, चाचायसची, सलछानी एमाएपा,फुपामुमा, वुमीडुमे, जस्ता साम्पाङ राई शब्द प्रयोग भएका छन् । कवितामा सस्कृत शब्दको तेतिकै मात्रामा प्रयोग गरिएका छन् भने न्यूनतम पूर्वेली भाÈिकाका झर्रा शब्दहµको सार्थक प्रयोग  पाइने यस कविता सङग्रहमा तत्सम, साम्पाङ र   अङ्ग्रेजी शब्दको  ठाउ, ठाउमा प्रयोग पाइए पनि त्यो सहज र स्वाभाविक छ ।

जीबनको भित्तामा : चरित्र

- स्पन्दन राजा

https://www.facebook.com/spandan.saila?ref=tn_tnmn

              सदन स्कुलको ठीक पारी पट्टि सानो भट्टि पसलको ठीक अगाडि पुरानो भाचिन लागेको टुल माथि  कालो जङगी बुट, जिन्सको कालो पेन्ट, रातो कम्मरपेटी ,सेतो टि–सर्ट माथि कालो कोट लगाएर चिउडोमा हात राख्नेलाई नचिनेर को हो भन्नुहोला म नै हो महन्त उर्फ स्पन्दन ।

                 यतिबेला बेलुकाको चार बज्नै लागेको छ । तीन चार जनाको सानो हुल केटाकेटी आइसक्रिम चाट्दै पिन्डेस्वर चोकको बाटो लागे । भित्र भट्टि पसल्निको सानी छोरी ललिपपको लागि आमालाई निधारमा पप्पी गर्न तयार छे । मैले बच्पनमा आमालाई के भनेर सुन्ताला चकलेट मागेहुला ? यस् एल सि सकेर सहरमा पढन आएपछी मैले आमालाई बिरलै फोन गरेको छु यदाकदा काममा बाहेक । अस्ती दुई महिना अगाडि गरेको थिए । अघी भर्खरै भाईले फोनमा आमालाई मैले फोन गदिर्न भनेर सम्झाउदै थियो । उफ उफ चिया पनि कती तातो । पिएनले चार बजेको घन्टी बजाउना साथ साना केटाकेटी कराउदै गेट सम्म आइपुगे । पालेले गेट पुरा खोली नसक्दै बाहिर निस्किसक्दा मलाई मेरो बालापनको स्कुलको सम्झनाले चियायो । तिनिहरुले पछाडि बोकेको गर्हौ झोलालाई बेस्सरी दुबै हातले च्यापेर दोउडिए । हाम्रो स्कुले जिबनको सुरुवाती कÔाहरुमा प्रायको झोला नै हु“दैन थियो र मेरो पनि थिएन । म रु दुई पर्ने कपी एक दुई किताब अनी सानो टुक्रा सिसाकलम त्यो पनि मेरो जेठा दाजुले धरानबाट घर आउ“दा ल्याइदिनुहुन्थ्यो । हाम्रो स्कुल्को उनिफर्म  सेतो सर्ट र कालो पेंट थियो तर हुन्थ्यो त जहिले कालो कालो । तेही सेतो बाट कालो बनाउनेमा मेरो नम्बर सात आठ तिर पथ्र्यो होला । तेही टाटै टाटा बसेको कालो सर्तको पछाडि भित्र पट्टी पुस्तक र कपी राखेर सर्टको अगाडिको तलको दुई वटा टाक खोलेर बेस्सरी कसेर म पनि जोडले ओर्हालो कुद्थे । तेही दोउडाइको चिनो मेरो निधारमा अझै पनि छ । हामी हातिछाप चप्पल लगाउथिउ कत्ती पटक त खाली खुट्टानै स्कुल पुगेको छु । लाजनै नमानी चोरपुलिस खेल्न। म जहिले चोर हुन्थे आज पनि जिन्दगीको चोर छु। दुइ जना साना स्कुले केटीहरु अंगालो मारेर चुइगम चपाउदै माथि तिर लागे । आजकाल त कत्ती धेरै पैसा छ । एकपतक त मैले पूजा गर्ने दियोमा राखेको आठाना चोरेर एउटा चुइगम किनेर पाच जनाले बाडेर पनि खायौ । त्यो पनि मैले त बेलुकी खाना खादा आमाले कराउनु भएपछी मात्र फालेको हु“ । यदाकदा मेरो साथीहरुले पनी चुइगम ल्याउथ्यो हामी बाडेर कÔा कोठामा नै खान्थ्यौ  । त्यो समयमा हाम्रो एक मात्र दुस्मन थियो होचो कदको भिम सर । लठ्ठिले गालामा घोचेर मिल्काउन भन्नुहुन्थ्यो  र मिल्काउनु पर्थो । उहा गैसक्नु भएपछी हामी भन्थ्यौ फूच्चे ।